خوش‌بینی و موانع روابط آمریکا و ایران در دوره ریاست جمهوری بایدن

ستاره صبح-انتخاب «جو بایدن» به‌عنوان چهل و ششمین رئیس‌جمهور ایالات‌متحده، باعث خوش‌بینی در بسیاری از محافل گردید که دیپلماسی و اشتیاق واقعی برای تعامل را بهترین روش اجرای سیاست آمریکا در قبال ایران بعد از ژانویه ۲۰۱۰ می‌دانند. چهار سال فشار دولت ترامپ، در حالی سپری شد که نتوانست به اهداف اعلام شده خود یعنی رسیدن به یک توافق جدید دست یابد. در دو سال گذشته، تهران و واشنگتن دو بار در آستانه برخورد قرار گرفته‌اند: اول، در پی ساقط کردن هواپیمای بدون سرنشین آمریکا در سال 2019 توسط ایران و دوم، در واکنش به ترور سردار قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس توسط آمریکا در اوایل ژانویه، هنگامی که ایران برای تلافی‌جویی مستقیماً نیروهای آمریکایی را در عراق هدف قرار داد. تهران بار دیگر برنامه هسته‌ای خود را تقویت کرده و حضور منطقه‌ای خود در یمن، سوریه، لبنان و افغانستان و همچنین عراق را افزایش داده است. تهران با حداکثر مقاومت به حداکثر فشار پاسخ داده است. دولت بایدن می‌تواند با کاهش برخی تحریم‌های اقتصاد ایران و حمایت صریح و تسهیل صادرات کالاهای بشردوستانه به ایران، تنش‌ها را به میزان قابل توجهی کاهش دهد. انتظار می‌رود که بایدن نیز به رویکرد دولت باراک اوباما که وی در آن به عنوان معاون رئیس‌جمهور خدمت می‌کرد، بازگردد - احیای دیپلماسی چندجانبه که منجر به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) در سال 2015 شد.   در ماه سپتامبر، بایدن متعهد شد که در صورت بازگشت ایران به تعهداتش، ایالات‌متحده را به برجام به عنوان نقطه شروع مذاکرات بعدی بازگرداند. دولت بایدن به متحدان سنتی خود - انگلیس، فرانسه و آلمان - و همچنین اتحادیه اروپا برای بازسازی ائتلاف دوران اوباما که برجام را به وجود آورد، کمک خواهد کرد. در همین زمان، کشورهای اروپایی تلاش خواهند کرد تا در فاصله بین انتخابات و مراسم تحلیف بایدن ارتباطی بین وی و ایران فراهم آورند. هایکو ماس، وزیر امور خارجه آلمان در پیام تبریک خود به رئیس‌جمهور منتخب ایالات‌متحده، در توییتر خود نوشت: «ما فقط در صورت به هم پیوستن نیروهای خود قادر به حل چالش‌های بین‌المللی خواهیم بود». وی به طور مشخص از دولت بایدن خواست تا در مورد ایران از نزدیک کار کند. دیگر رهبران اروپا نیز به لزوم همکاری مجدد بین خود و آمریکا اشاره داشته‌اند. با این وجود، در مسیر بایدن برای تجدید دیپلماسی با تهران چندین مانع وجود دارد. اولین مانع: زمان باقی مانده تا برگزاری انتخابات ریاست جمهوری ایران در ژوئن 2021 بسیار اندک است. در سوم نوامبر، رئیس‌جمهور حسن روحانی که دومین دوره ریاست جمهوری خود را در اوت آینده به پایان خواهد رساند، خاطرنشان کرد: «اکنون فرصتی برای دولت بعدی ایالات‌متحده فراهم شده است تا به جبران اشتباهات گذشته و بازگشت به مسیر پیروی از توافق‌نامه‌های بین‌المللی بپردازد». وزیر امور خارجه وی، محمدجواد ظریف، اخیراً استدلال کرد: «آنچه برای ما مهم است این است که کاخ سفید پس از انتخابات چگونه رفتار می‌کند، نه اینکه چه قول‌هایی وجود دارد و چه شعارهایی داده می‌شود». ظریف با قاطعیت هرگونه مذاکره مجدد در مورد برجام را رد کرده و اظهار داشت: «اگر می‌خواستیم این کار [مذاکره مجدد] را انجام دهیم، آن را با رئیس‌جمهور ترامپ چهار سال پیش انجام می‌دادیم». تجربه خروج آمریکا از توافق هسته‌ای در حالی که ایران کاملاً با آن مطابقت داشت نیروهای عمل‌گرا در سیستم سیاسی ایران ازجمله روحانی و ظریف که مدت‌ها طرفدار روابط بهتر با ایالات‌متحده بودند را تضعیف کرده است. همانطور که محمد تبار، محقق ایرانی-آمریکایی هشدار داده است، تحت فشار بی‌سابقه خارجی، سیاست‌های ایران تغییرات عمده‌ای را تجربه کرده است. دولت جدید ایالات‌متحده همچنین احتمالاً با لابی‌گری از طرف عربستان سعودی، امارات متحده عربی و اسرائیل روبرو خواهد شد که همه از ابتدا با برجام مخالف بوده‌اند. پایتخت‌های خاورمیانه به طور طبیعی نگران‌اند که تعامل مجدد آمریکا با ایران نه تنها رقیب آن‌ها را تقویت می‌کند، بلکه منجر به نزدیکی گسترده‌تری بین ایران و آمریکا خواهد شد که از اهمیت آن‌ها برای واشنگتن می‌کاهد. چالش دیگر، تحریم‌های جدید دولت ترامپ است. اخیراً، دولت وی 18 بانک ایرانی را تحریم کرده است تا این کشور را به‌طور کامل از سیستم مالی جهانی جدا کند. هدف از این تحریم‌ها روشن است - ایجاد بی‌ثباتی بیشتر در اقتصاد ایران و پیچیدگی ارتباط بایدن با ایران. عباس عراقچی، معاون وزیر امور خارجه ایران اخیراً هشدار داده است که اگر ایالات‌متحده بخواهد به برجام برگردد، همه تحریم‌های یک‌جانبه اضافه شده از سال 2017 باید برداشته شود. با این وجود، بایدن رئیس‌جمهور منتخب این فرصت را خواهد داشت تا پس از چهار سال آشفتگی، به تنظیم مجدد روابط ایران و آمریکا بپردازد. به روحانی و بایدن توصیه می‌شود تا در فرصت اندکی که در اختیار دارند، به سرعت به پیروی کامل از مفاد برجام برگردند، زیرا دولت بعدی ایران احتمالاً یک شریک سخت‌تر و بدبین‌تر خواهد بود.
13 نوامبر 2020-  تارنمای شورای آتلانتیک
برگردان علی‌اصغر شهدی- Asghar.shahdi@gmail.com