ستاره صبح، فائزه صدر: کافی است سوار مترو و اتوبوس بشویم یا در معابر شهر قدم بزنیم تا با چهره‌های غمگین یا افسرده شهروندان، صحنه‌های دلخراشی از زد و خورد، خشم و خشونت ورزی، نزاع‌های کنار پیاده رو یا درگیری لفظی میان کسبه و مشتریان روبه‌رو شویم. این وضعیت نشان می‌دهد جامعه حال خوبی ندارد، وضعیتی که کاملاً مغایر با تصاویری است که صدا و سیما و دیگر تریبون‌های رسمی از جامعه ایران مخابره می‌کنند. ستاره صبح در گفت‌وگو با امان الله قرائی مقدم، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه به بررسی علل وضعیت نامطلوب جامعه و راه‌های مقابله با افول خانواده پرداخته که در ادامه می‌خوانید:

امان الله قرائی مقدم با اشاره به نسبت میان شهر نشینی و تغییر در سبک زندگی اجتماعی گفت: اگرچه مدرن شدن جوامع و قواعد شهرنشینی شرایط زندگی اجتماعی را تغییر داده است اما خانواده همچنان مهم‌ترین نهاد جامعه بوده و هست. در روزگار ما اولویت ندادن به خانواده چالش‌هایی را برای زندگی مشترک زوج‌ها و فرزندان ایجاد کرده است.
قرائی مقدم افزود: می‌دانیم اگر وظایف زن و مرد جابه‌جا شود تمامی معادلات خانواده بهم خواهد خورد، اما در زندگی پر سرعت در جوامع شهری شاهد تغییر نقش‌ها هستیم به طوری که نهاد خانواده از این منظر به شدت آسیب دیده است.
وی گفت: وقتی بخشی از مردم زندگی در زیر خط فقر را تجربه می‌کنند، اولاویت آن‌ها تأمین نیازهای حیاتی از جمله سقف بالای سر و غذایی برای سیر کردن شکم است. این اقشار نمی‌توانند به دیگر نیازهای خود اولویت بدهند. از سویی بخش دیگری از شهرنشینان نیز به دلیل فرهنگ مصرف گرایی مجبورند درآمد بیشتری کسب کنند تا زندگی کنند. مثلاً برای باقی ماندن در محله‌ای که مطلوب آن‌هاست هر سال اجاره خانه بیشتری می‌پردازند و باید بیشتر از قبل کار کنند.
این جامعه‌شناس ضمن یادآوری تبعات نابرابری اقتصادی و اجتماعی تاکید کرد: می‌توان گفت تمام شاخص‌های سلامت اجتماعی در جوامع، به اقتصاد وابسته‌ است. جوامعی که نابرابری اقتصادی بیشتری دارند مشارکت اجتماعی کمتر است به عبارتی مردم فقط به اداره زندگی و سیر کردن شکم فکر می‌کنند.
وی افزود: در چنین جوامعی که طبقه متوسط روز به روز بیش از قبل به زیر خط فقر سقوط می‌کند؛ شاهد افزایش آسیب‌های اجتماعی، خشونت ورزی، وقوع انواع جرائم و بروز اختلالات روانی خواهیم بود. وقتی افزایش فقر به علت نابرابری، بی عدالتی و شکاف اقتصادی است، تأثیرات عمیقی بر خانواده و شرایط اجتماعی دارد. فقر طلاق می‌آورد، خشونت می‌آورد، اعتیاد می‌آورد و...
این استاد علوم اجتماعی در رابطه با شیوع افسردگی در میان جوانان اظهار داشت: زمانی که مردم نابرابری عمیق و گسترده‌ای را تجربه می‌کنند، به طوری که به هیچ وجه نمی‌توانیم این وضعیت را توجیه کنیم، طبیعی است که جوانانشان دچار خشم و ناراحتی شوند. شما می‌توانید یک دانش‌آموز پر تلاش را قانع کنید که بعد از سال‌ها تحمل سختی و شب بیداری، بالاخره نتیجه زحماتش را خواهد دید و در رشته تحصیلی خوبی پذیرفته می‌شود. ولی چطور می‌توان در وضعیت فعلی جامعه جوان‌ها را توجیه کرد که مثلاً بعد از 10 سال تلاش می‌توانند صاحب خانه شوند یا اینکه با چند سال قناعت پیشگی می‌توانند یک ماشین خوب بخرند! روزنه امیدی برای آن‌ها وجود ندارد.
وی در این رابطه خاطرنشان ساخت: نارضایتی از زندگی ممکن است به‌ صورت تمایل به مصرف مواد مخدر و یا به صورت گرایش به خشونت و نزاع خود را نشان بدهد. نابرابری اقتصادی شیوه تعامل افراد با اعضای خانواده و افراد جامعه را دستخوش تغییر می‌کند. سطح اعتماد در جوامعی که نابرابری‌های عمیقی را تجربه می‌کنند پایین است. فقدان اعتماد به‌ نوبه خود بر طیف گسترده‌ای از مسائل اجتماعی از جمله شادکامی، جرائم و سلامتی اثر می‌گذارد.
وی گفت: افزایش شکاف طبقاتی به کاهش اعتماد منجر می‌شود و بی‌ اعتمادی، سلامتی روحی و جسمی افراد را به خطر می‌اندازد. نابرابری‌‌ اقتصادی، فاصله اجتماعی بین فرد و سایر اعضای جامعه را افزایش می‌دهد. کاهش روابط اجتماعی، سرمایه اجتماعی را تضعیف می‌کند. این جامعه‌شناس با اشاره به تأثیر منفی فضای مجازی بر زندگی خانوادگی تصریح کرد: از سویی الگوی زندگی عوض شده است. امروز یکی از عوامل اصلی تخریب خانواده و یکی از دشمنان زندگی زناشویی استفاده غلط و گرایش بیمارگونه به فضای مجازی است. وابستگی به گوشی و جایگزین کردن فضای مجازی با اوقات گفت‌وگو و تفریح یکی از معضلات عموم خانواده‌های ایرانی است. استفاده بیش از حد از گوشی احترام را در خانواده لکه دار کرده و میزان رضایت از زندگی را کم کرده است چون جوان‌ها مرتباً از این ابزار برای مقایسه زندگی خود با تصویر ظاهری زندگی دیگران استفاده می‌کنند.
امان الله قرائی مقدم، در پایان سخنان خود گفت: مواد مخدر نیز به عنوان تهدیدی زندگی خانوادگی ایرانی‌ها را به خطر می‌اندازد. بی کاری و بی انگیزه بودن جوانان را به سمت حضور در جمع‌های ناسالم و مصرف مواد کشیده است. رشد طلاق نیز گرایش به اعتیاد را شدت داده و یکی از ناهنجاری‌های اجتماعی جامعه امروز ایران به شمار می‌آید.