«من قبلاً هم گفته‌ام، حالا هم تکرار می‌کنم، رفع تحریم دست دشمن است و خنثی کردن تحریم دست ماست؛ غیر از این است؟ ما که نمی‌توانیم خودمان رفع تحریم کنیم، دشمن باید رفع تحریم کند، اما خودمان می‌توانیم این تحریم دشمن را خنثی کنیم. پس این مقدم است، این درست است؛ بیشتر دنبال این باشیم. البته نمی‌گویم دنبال رفع تحریم نباشیم؛ چرا، واقعاً اگر بتوانیم تحریم را رفع کنیم، یک ساعت هم نباید تأخیر کنیم. البته چهار سال است تأخیر شده [یعنی] از سال ۹۵ بنا بوده همه تحریم‌ها یک‌باره برداشته بشود [اما] تا الان نه فقط برداشته نشده، زیاد هم شده. تأخیر شده [اما] اگر بتوانیم با روش درست، عاقلانه، با روش اسلامی و ایرانی، با روش عزتمندانه تحریم را برطرف کنیم، باید برطرف کنیم. اما به این نیندیشید؛ عمده به خنثی کردن تحریم بیندیشید که دست شماست و شما می‌توانید این کار را بکنید و دنبال کنید، با همدیگر کار کنید، تلاش کنید؛ این توصیه من است. من از مسئولین کشور حمایت می‌کنم [اما] شرطش این است که به اهداف ملت پایبند باشند» (برگرفته از تارنمای Khamenei.ir). عبارات فوق بخشی از سخنان رهبر انقلاب است که چهارشنبه هفته گذشته (26 آذر) در دیدار با دست‌اندرکاران مراسم سالگرد شهادت حاج قاسم سلیمانی و خانواده این شهید بزرگوار بیان کردند. سخنانی که حاکی از جدیت رهبر انقلاب نسبت به رفع و خنثی‌سازی آثار تحریم‌هاست. در شرایطی که فشار تحریم‌ها معیشت مردم را با مشکلات جدی روبه‌رو کرده، اما کاسبان تحریم همچنان در تلاش‌اند تا کوچک‌ترین امیدها به رفع تحریم‌ها و تعامل با دنیا را از بین ببرند. محمدجواد حق‌شناس، عضو شورای شهر تهران و استاد روابط بین‌الملل معتقد است که دلایل مختلفی در ایجاد تحریم‌ها دخیل بوده و هستند.
چرایی شکل‌گیری و راهکارهای
رفع تحریم‌ها
حق‌شناس در گفت‌وگو با ستاره صبح موضوع تحریم‌ها را دارای تعاریف حقوقی و سیاسی می‌داند. او می‌گوید: «پیش از آنکه بخواهیم به تأکید رهبر انقلاب در ارتباط با رفع تحریم‌ها بپردازیم، نخست می‌بایست شناخت دقیق از دلایل شکل‌گیری و راهکارهای رفع تحریم‌ها یا کاهش آثار آن داشته باشیم. تحریم رفتاری ناشی از اراده یک یا چند کشور یا نهادهای بین‌المللی درخصوص یک کشور ثالث یا مجموعه‌ای از کشورهاست. رفتاری که تلاش می‌کند موضوعات مورد نظر خود در کشور یا نهاد ثالث را تحت کنترل یا فشار قرار دهد». حق‌شناس با اشاره به اینکه ایران طی چهار دهه گذشته با انواع مختلفی از تحریم‌ها روبه‌رو بوده، گفت: «نخستین تحریم علیه ایران مربوط به مجموعه تحریم‌های اقتصادی ایالات‌متحده است که بیش از چهار دهه است که با آن مواجهیم. مجموعه دیگری از تحریم‌ها مربوط به همراهی کشورهای اروپایی با آمریکاست. از سویی عدم همکاری دولت‌های نهم و دهم با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در راستای پایبندی کشورمان به پروتکل‌های هسته‌ای و اجازه بازرسی آژانس از سایت‌های ایران عامل مهم دیگری برای اعمال تحریم علیه کشورمان هم از سوی آمریکا و متحدان اروپایی‌اش و هم سازمان‌ها و نهادهای بین‌المللی بوده است». عضو شورای شهر تهران با اشاره به اینکه زمانی دولت وقت ایران قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل را کاغذ پاره می‌دانست، گفت: «بی‌توجهی به قطعنامه‌های ضد ایرانی و آثار بلندمدت اقتصادی و سیاسی آن‌ها، موجب شد تا خودمان به استقبال تحریم‌ها برویم». حق‌شناس این رفتار دولت‌های نهم و دهم را مسبب حضور گسترده مردم در پای صندوق‌های رأی در سال 92 می‌داند و دراین‌باره می‌گوید: «مردم در سال 92 از وضعیتی که شکل گرفته بود خسته شدند و به حمایت از جریان میانه‌رو و خواهان تعامل و گفت‌وگو برخاستند. به همین خاطر دولت تدبیروامید توانست با حمایت رهبری و مجلس وقت در جهت قرارداد بین‌المللی برجام حرکت کند و تحریم‌ها علیه کشورمان را از میان بردارد». وی با اشاره به اینکه برجام همان مسیر خنثی‌سازی تحریم‌هاست، گفت: «برجام موجب شد تا درهای اقتصاد اروپا به سمت ایران باز شود».
دشمنان برجام
حق‌شناس در بخش دیگری از صحبت‌های خود به مخالفان برجام اشاره کرد و اظهار داشت: «زمانی که همگان از برجام خوشحال بودند و امیدها نسبت به گشایش اقتصادی در ایران رو به فزونی می‌رفت، دو عامل سد راه این اتفاق شد. نخست جریانی در داخل بود که منافع خود را در خطر می‌دید و تلاش کرد تا با نفوذی که در ساختار قدرت دارد، برجام را ناکام بگذارد. این جریان که به «هسته سخت قدرت» هم از آن تعبیر می‌شود سلسله اقداماتی را شکل داد تا قدرت‌های بزرگ که هفته‌ها و ماه‌ها تلاش کرده بودند بر سر برنامه هسته‌ای ایران به توافق برسند، نسبت به تغییر رویکرد ایران دچار تردید شوند. اتفاق دیگری که برجام را تحت‌الشعاع قرار داد، تغییر بافت قدرت در آمریکا و روی کار آمدن دونالد ترامپ بود. او به برجام اعتقادی نداشت و آن را به زیان منافع آمریکا می‌دانست». وی با اشاره به اینکه آمریکا توانست با استفاده از هژمونی سیاسی-اقتصادی خود، دیگر کشورهای جهان، حتی همسایگان ایران را هم در تحریم‌ها با خود همراه کند، گفت: «این طبیعی است که کشورهای دیگر، حتی همسایگان ایران منافع خود را به رابطه با ما ترجیح دهند». حق‌شناس افزود: «رفتارهای متجاوزانه و مغایر حقوق بین‌الملل ترامپ منجر به تحمیل سخت‌ترین تحریم‌ها علیه ایران شد. تحریم‌هایی که فروش نفت را به کمترین میزان در 40 سال گذشته و حتی نسبت به زمان جنگ رساند».
مخاطب سخنان رهبری کیست؟
عضو شورای شهر تهران تغییر دولت در آمریکا را یک فرصت می‌داند و معتقد است می‌توان سخنان رهبر انقلاب در رفع هرچه سریع‌تر تحریم‌ها را هم در این زمینه تفسیر و تعبیر کرد. وی می‌گوید: «با تغییری که اکنون در ریاست جمهوری آمریکا پیش آمده، دولت و وزارت خارجه باید برای احیاء برجام تلاش کنند. این منطقی‌ترین رویکرد ممکن در حال حاضر است که با سخنان رهبری که فرمودند در رفع تحریم‌ها یک ساعت هم نباید تأخیر کرد، مطابقت دارد». حق‌شناس معتقد است مخاطب رهبر «مجلس»، «دولت» و «هسته سخت قدرت» است. او همچنین تلاش‌هایی که تاکنون در جهت خودکفایی اقتصادی صورت گرفته را ناکارآمد و ناکافی می‌داند و می‌گوید: «حجم عظیمی از فساد در کشور وجود دارد. چشم بستن به تبعیض‌ها، رانت‌ها و اجازه ندادن به تفکر و دیدگاه‌هایی که می‌توانند افشا کننده فساد باشند، همگی موجب شده تا نتوانیم اقتصاد کشور را خودکفا کنیم». وی می‌افزاید: «اکنون کسانی در ساختار قدرت حضور دارند که سال‌ها عملکردشان ناکارآمد بوده است. حال به جای آنکه کنار گذاشته شوند، در جایگاه‌های کلیدی‌تری قرار می‌گیرند. این موضوعات مردم را ناامید می‌کند». حق‌شناس در پایان نیز در پاسخ به این سؤال که آیا عاملان ناکارآمدی و فساد در کشور پنهان هستند یا خیر، گفت: «پرونده‌های فساد چند هزار میلیاردی نشان می‌دهد که این جریان هویت پنهانی ندارد. مردم از یک‌سو شاهدند که برخی پرونده‌ها مانند پرونده‌های کشف حجاب به سرعت مورد رسیدگی قرار می‌گیرند و احکام سنگینی هم برای آن‌ها صادر می‌شود، اما پرونده‌هایی که مربوط به حوزه قدرت می‌شوند چندین سال زمان می‌برد تا به آن‌ها رسیدگی شود. دادگاه‌ها بعضاً علنی برگزار نمی‌شوند و همین موارد اعتماد و امید مردم را کمرنگ می‌کند».