اثرات فاجعه‌بار تحریم بر شبکه بهداشت ایران
طبق گزارش صریح نهاده‌ای بین‌المللی ازجمله دیده‌بان حقوق بشر سازمان ملل در سال 2019، به دلیل هراس بسیاری از بانک‌های جهانی از تحریم‌های ایالات‌متحده، ایران با مشکل تأمین دارو، روبه‌رو است و کمبود دارو در ایران و به دنبال اعمال تحریم‌های آمریکا علیه این کشور به‌تدریج گریبان گیر بیماران مختلف در ایران شده است.دیده‌بان حقوق بشر به این نتیجه رسیده است که وضعیت اقتصادی کنونی، باوجود معافیت‌های بشردوستانه، مسبب آسیب‌هایی نا لازم برای شهروندان ایرانی مبتلابه مجموعه‌ای از بیماری‌ها و شرایط پزشکی است. بعضی از کسانی که بیش از دیگران تحت تأثیر قرارگرفته‌اند، ایرانیانی هستند که بیماری‌های نادر و یا شرایطی دارند که نیازمند درمان و مراقبت ویژه هستند و از دسترسی به داروها و لوازمی ناتوان هستند که پیش‌ازاین در دسترس بوده‌اند. این شامل کودکان دارای سرطان خون، بیماری پروانه‌ای (بیماری‌ای که منجر به پوست حساس و تاول‌زده می‌شود)، یا صرع، یا افرادی می‌شود که در اثر قرار گرفتن در معرض سلاح‌های شیمیایی در جنگ ایران-عراق دچار جراحت‌های چشمی مزمن هستند و افراد مبتلابه بیماری‌های نادر که نیازمند داروهای وارداتی برای درمانشان هستند با سختی فزاینده‌ای در دسترسی یا تکمیل درمانشان روبه‌رو هستند. کمیسر عالی حقوق بشر سازمان ملل نیز در بیانیه‌ای با موضوع تحریم‌ها و ویروس کرونا در ایران، به چالش‌های ایجادشده توسط تحریم‌های ایالات‌متحده و شکل‌گیری نوعی از تروریسم پزشکی علیه مردم ایران پرداخته و عدم دسترسی به درمان‌های اساسی پزشکی و خرید تجهیزات پزشکی مانند دستگاه‌های اسکن اشعه ایکس و CAT و تأثیر تحریم‌ها بر دسترسی ایران به دارو و تجهیزات پزشکی ضروری، ازجمله دستگاه‌های تنفس مصنوعی و تجهیزات محافظتی برای کارمندان بخش‌های بهداشتی ایران، اشاره صریح نموده است.
اثرات تحریم بر صادرات
حسین قره‌خانی، کارشناس بازار، در دنیای اقتصاد می‌نویسد: تحریم‌ها تأثیر منفی و معنی‌داری بر صادرات نفتی کشور داشته و ایران را دچار چالش‌های عدیده‌ای کرده است، به‌ویژه اقتصاد کشور که با دو گزینه مؤثر نرخ ارز و قیمت‌های جهانی که تعیین‌کننده قیمت پایه همه محصولات در جهان و به‌ویژه ایران به شمار می‌آید. تحریم‌های اعمال‌شده بر ایران ورود و خروج کالاهای اساسی را ممنوع کرده و گردش مالی ایران را با سایر کشورهای جهان به حداقل رسانده است، این امر موجب کاهش روابط تجاری و درنتیجه افول تجارت بین‌الملل و توقف دادوستد خواهد شد. بر مبنای تحلیل اقتصادی ۹۰ درصد حجم صادرات کشور متأثر از روابط تجاری بین‌الملل است که تحریم‌ها دست تولیدکننده ایرانی را برای واردات مواد اولیه موردنیاز بسته و هزینه خرید مواد اولیه یا ماشین‌آلات را به‌شدت بالابرده است؛ یعنی در بخش صنعت که ۴۲ درصد صادرات غیرنفتی را تشکیل داده، اثر افزایش نرخ ارز به‌واسطه تحریم‌ها، قیمت تمام‌شده محصولات را به‌طور فزاینده‌ای افزایش می‌دهد و در کنار آن عدم همکاری بانک‌های دیگر کشورها با بانک‌های ایرانی شرایط را دوچندان سخت کرده است.
گرانی کالا، اثر تحریم
حجت‌الاسلام‌والمسلمین حسن روحانی رئیس‌جمهور در جلسه شورای عالی هماهنگی اقتصادی سران قوا بابیان اینکه وضعیت اقتصادی به سبب تحریم‌های ظالمانه به‌ویژه در حوزه‌هایی که ارتباط مستقیم بازندگی و معیشت مردم دارد، مورد رضایت نیست، گفته است: تمامی تلاش‌ها در سه قوه و همه نهادها می‌بایست در جهت کم کردن فشار اقتصادی از زندگی مردم باشد.رئیس‌جمهور با اشاره به اینکه عمده این معضلات و مشکلات به‌گونه‌ای از عوارض جنگ فراگیر و نفس‌گیر اقتصادی تحمیل‌شده به کشور در ۳ سال گذشته است، افزود: اکنون پس از تاب‌آوری و مقاومت ستودنی مردم در خنثی‌سازی تحریم و جنگ اقتصادی، زمان برطرف شدن تحریم و عوارض آن فرارسیده که بی‌ثباتی قیمت‌ها عمده‌ترین این عوارض است. روحانی اظهار داشت: دشمنان با این تصور که جمهوری اسلامی چند ماه بیشتر در برابر فشار حداکثری تاب نخواهد آورد، تحریم‌ها را طراحی کرده بودند، اما ملت ایران با مقاومت و ایستادگی حداکثری در برابر جنگ تمام‌عیار اقتصادی، در برابر دیدگان جهانیان، افتخاری دیگر خلق کرد. رئیس‌جمهور در جلسه شورای عالی انقلاب فرهنگی هم گفته بود: در شرایط فشار حداکثری و تحریم و حصر که دشمن به دنبال ایجاد قحطی است، بسیاری در سال ۹۷ به ما پیشنهاد می‌دادند تنها راه کوپنی کردن توزیع کالاهای اساسی است اما خدا توفیق داد و نه‌تنها سیستم توزیع کوپنی برقرار نشد، بلکه وفور کالا نیز وجود داشت و اگر برخی گرانی‌های کالاها زندگی و معیشت مردم را تحت‌فشار گذاشته از عوارض تحریم گسترده کشور است.
سخنگوی دولت نیز بابیان اینکه دولت و مردم سالی نسبتاً سخت را پیش سر گذاشته‌اند، گفته است: آثار تحریم و جنگ اقتصادی در سال ۹۸ به اوج خود رسید. دولت به نمایندگی از مردم همه تلاش خود به کار بسته است تا به‌رغم ناملایمات داخلی و فشارهای بی حد و حساب خارجی هم به فکر امروز ایرانیان و هم زندگی فردای ایرانیان باشد. ما واقفیم جنگ اقتصادی و همراه شدگی آن با کرونا در سال ۹۹ فشار زیادی بر دهک‌های پایین اجتماعی وارد کرده است.
اثر مخرب تحریم بر اقتصاد
بهروز هادی‌زنوز،اقتصاددان، درباره اثر تحریم‌ها می‌گوید: تحریم‌ها دو اثر دارند. یکی تأثیر تحریم‌ها بر رشد دراز‌مدت اقتصادی است و دیگری تأثیر تحریم‌ها بر عملکرد اقتصاد در میان‌مدت یعنی در دوره اعمال تحریم‌ها است. در اینجا من به تأثیرات میان‌مدت می‌پردازم. از این نظر بیشتر به تحلیل‌های اقتصاد کلان نزدیک می‌شویم. برای این تحلیل ابتدا باید به تأثیر مستقیم تحریم‌ها بر تولید ملی توجه کنیم. نفت در اقتصاد ملی اهمیت زیادی دارد و سهم آن در تولید ناخالص داخلی بالاست. فرض کنید اگر در حالت عادی سهم نفت در اقتصاد ملی 20 درصد باشد و تولید نفت کشور براثر تحریم به میزان 50 درصد کاهش یابد، تولید ملی به میزان پنج درصد کاهش خواهد یافت. این را می‌توان تأثیر مستقیم تحریم دانست. به‌محض اینکه صادرات نفت را تحریم می‌کنند، ما مجبور می‌شویم تولید نفت را کاهش دهیم؛ زیرا نمی‌توانیم این تولید را ذخیره‌سازی کنیم. ذخیره‌سازی روی کشتی و انبار حد محدودی دارد. به‌محض اینکه تولید نفت کاهش می‌یابد؛ چون سهم بزرگی از تولید ملی دارد، جی‌دی‌پی کاهش می‌یابد. در سال 92، تولید ملی 6. 8 درصد کاهش یافت که دست‌کم حدود پنج درصدش مربوط به تحریم نفت بود. این تأثیر مستقیم است. تأثیرات غیر‌مستقیم تحریم‌ها از سه کانال اعمال می‌شود. یکی از طریق مالی یعنی از طریق بودجه به این معنا که بودجه ما متکی به نفت است. وقتی درآمدهای نفتی دولت کاهش می‌یابد، بودجه دچار کسری می‌شود. در این وضعیت دولت اول از اعتبارات پروژه‌های عمرانی می‌کاهد؛ یعنی خدمات زیربنایی را محدود می‌کند و این در دراز‌مدت به رشد اقتصادی آسیب می‌زند و در کوتاه‌مدت هم تقاضای سرمایه‌گذاری بخش عمومی کاهش می‌یابد. از آن‌طرف هم هزینه‌های مصرفی دولت کاهش می‌یابد. هزینه‌های مصرفی دولت هم بخشی از تقاضای کل اقتصاد است که آن‌هم موجب تشدید رکود می‌شود. بودجه منقبض می‌شود. نسبت بودجه به جی‌دی‌پی کاهش می‌یابد و خود این تقاضای کل را ترمز می‌کند. انباشت سرمایه در بخش عمومی را مختل می‌کند. کسری بودجه هم آثار و تبعات منفی در اقتصاد کلان، بسته به نحوه تأمین مالی آن به جا می‌گذارد. کانال مهم دیگر تأثیر تحریم‌ها تجارت خارجی است. به این معنا که برای انباشت سرمایه نیاز به تجهیزات سرمایه‌ای داریم. بخش تولید تجهیزات سرمایه‌ای در ایران ضعیف است. در نفت بخواهید سرمایه‌گذاری کنید، احتیاج به تکنولوژی خارجی و تجهیزات دارید. در صنایع هم بخواهید سرمایه‌گذاری کنید، تجهیزات سرمایه‌ای می‌خواهید. وقتی تحریم‌ها موجب کاهش عرضه ارز و افزایش قیمت آن می‌شود، واردات برای کالاهای سرمایه‌ای گران و دشوار می‌شود. فضای اقتصادی هم نامساعد می‌شود. انگیزه سرمایه‌گذاری هم کاهش می‌یابد. انباشت سرمایه از این طریق مختل می‌شود. همچنین صنایعی که وابستگی به نهاده‌های وارداتی دارند، برای تولیدشان آسیب می‌بینند. قیمت ارز بالا می‌رود و کالاهای واسطه‌ای کمیاب می‌شود. تولید صنعت خودرو به‌شدت پایین می‌آید. در تحریم گذشته دیدیم و در تحریم جاری هم اگر آمارهای صنعت خودروی ایران در سال 97 را نگاه کنیم، می‌بینیم که تولید به‌شدت پایین آمده است. از مجرای تجارت خارجی دو جور آسیب می‌خوریم؛ یکی برای انباشت سرمایه و دیگری برای تأمین نهاده‌هاست. سومین عامل بازارهای مالی است. در قسمت بازارهای مالی سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی محدود می‌شود. من در کتاب اخیرم فهرست بزرگی از شرکت‌های بزرگ خارجی را که از سرمایه‌گذاری در ایران منصرف شده‌اند، ارائه کرده‌ام. تعداد زیادی قرارداد شرکت‌های بزرگ نفتی، قرارداد بوئینگ و ایرباس که قرار بود به ایران هواپیما بفروشند، قرارداد بانک‌ها و فعالیت‌های صنعتی، مخابرات و راه‌آهن ایران را ترک می‌کنند و در ایران سرمایه‌گذاری نمی‌کنند. براثر شوک ارزی که وارد می‌شود، نقدینگی از سیستم بانکی خارج و وارد بازارهای مالی می‌شود، بورس و مستغلات و خودرو و طلا و ارز تحت تأثیر قرار می‌گیرد. سفته‌بازان ارزی وقتی به بازار هجوم می‌آورند، نرخ ارز بالا می‌رود و تنزل ارزش پول ملی ایجاد می‌شود. افزایش نرخ ارز دوباره روی تورم اثر می‌گذارد. مگر اینکه سیاست‌گذار بخواهد کاری کند. در چنین شرایطی سیاست‌گذار مالی و پولی خلع سلاح می‌شود و ابزار مناسب برای سیاست مالی در اختیار ندارد که درنتیجه آن اقتصاد با رکود مواجه می‌شود. در این وضعیت سیاست پولی مغلوب سیاست مالی می‌شود و اوضاع به هم می‌ریزد.