ایجاد یاس
تسنیم در واکنش به نشت مصاحبه ظریف یادداشتی از عبدالله عبداللهی منتشر کرد. در این یادداشت آمده است: اضافه کردن این فاکتور که تلویزیون ایران اینترنشنال وابسته به بنسلمان محور اصلی انتشار این فایل است، یک گمانه مهمتر را پیش میکشد و آن تحلیل ماجرا از نقطهای فراتر از دولت و ظریف است. ایران اینترنشنال و جریان اپوزیسیون همسو با او مشخصاً طرفدار تحریم انتخاباتند؛ بهگمانم تصور آنها این است که با انتشار این فایل یک بازی چند سر برد را برای خودشان میسازند که قلّۀ آن خالی شدن «میدان» انتخابات از مشارکت است. بدین نحو که بهواسطه این فایل هم دیپلماسی ایران را بهخصوص با کشورهایی مانند روسیه و حتی چین دچار بحران میکنند، هم یک نزاع داخلی بزرگ آنهم حول اسطورهای مانند شهید سلیمانی شکل میدهند، هم مردم را نسبت به تأثیر نهادهای انتخاباتی در سرنوشتشان دچار یأس میکنند و هم آنکه حتی اگر نهایتاً تحریم هم جدی نشد، دوقطبی انتخابات را بر سر موضوعی مانند سیاست خارجی میسازند که هم برای امنیت ملی بسیار خطرناک است و هم اینکه بهترین فضا برای غربگرایانی است که هوای منافع سعودی را هم دارند! به نظر میرسد با حفظ موضع بند یک، این گمانه چهارم قویتر است و باید برای رفع این فضا فکری کرد.
انتقاد از "نفوذ" در وزارت خارجه
نشریه «اخبار و تحلیلها»ی معاونت سیاسی سپاه، در واکنش به انتشار مصاحبه جواد ظریف، با حمله به وزارت امور خارجی، عامل این انتشار را «نفوذ سازمانیافته در دستگاه دیپلماسی کشور» دانست. به گزارش روزآروز، این نشریه روزانه که در سایت بصیرت منتشرشده است از مواضع ظریف بهشدت انتفادکرده و نوشته اگر قاسم سلیمانی، فرمانده شهید و پیشین نیروی قدس سپاه، «میدان را هم مانند عرصه دیپلماسی به دولت واگذار میکرد، احتمالاً همانطور که هنوز برجام بعد از هزاران بار نقض و رفتوبرگشت همچنان در وین در دست مذاکرههای نافرجام است، میدان مبارزه با داعش نیز باید همچنان بعد از سالها ادامه پیدا میکرد». همچنین این نشریه سپاه در پاسخ به حرفهای ظریف درباره بیخبر نگهداشتنش از برخی اطلاعات عملیاتهای مهم نظیر حمله به عینالاسد، نوشته «چرا باید به وزارت خارجهای که یک فایل صوتی محرمانه در آن قابل حفاظت نیست، اعتماد کرد و اطلاعات حمله سری نظامی را به آن داد؟»
خسارتهای دستگاه موازی
سردار حسین علایی، استاد دانشگاه و تحلیلگر سیاسی، در واکنش به انتشار فایل صوتی ظریف و حواشی پیشآمده به خبرگزاری خبر آنلاین گفت: انتشار مصاحبه وزیر امور خارجه نشان داد که در ایران هیچ حرف و رفتار و عمل محرمانهای وجود ندارد و هر سخنی که گفته شود برای عموم منتشر خواهد شد. بنابراین اگر قرار است حرفی منتشر نشود از ابتدا نباید بیان شود. وی گفت: از طرفی وقتی به محتوای سخنان آقای ظریف در این مصاحبه توجه شود، بیانگر آنست که اشکالات موجود در ساختار اداره کشور خود را در همهجا ازجمله در سیاست خارجی و دیپلماسی نیز نشان میدهد. سردار علایی تأکید کرد:واقعیت این است که به دلیل نارساییهای موجود در قانون اساسی و در سایر قوانین کشور، انسجام لازم در اداره کشور وجود ندارد و دستگاههای موازی در همه حوزهها مشغول فعالیت هستند که گاهی به منافع ملی ضربات شدیدی وارد میآورند. وی تأکید کرد: شاید انتشار این نوار بتواند دستاندرکاران اداره کشور را به چارهاندیشی در رفع این اشکالات وادار کند. سردار علایی به فضای انتخاباتی نیز اشاره کرد و گفت: از سوی دیگر الان فضای انتخابات در افکار عمومی بسیار سرد است و بخشی از مردم حضور خود را در پای صندوقهای رأی بیثمر میدانند و معتقدند که تغییر دولتها نمیتواند سیاستهای نادرست کلان اداره کشور را تغییر دهد. اما انتشار این نوار نشان میدهد که افراد چقدر در حفظ منافع ملی مؤثرند و دولتها حتی با اختیارات ناکافی نیز میتوانند در سرنوشت مردم مؤثر باشند.
بیاعتمادی به ظریف؟
جواد ظریف در فایل صوتی افشاشدهای که امشب منتشرشده، میگوید که در جمهوری اسلامی، در بسیاری از موارد این دیپلماسی بوده که فدای «میدان» میشده و او از بسیاری از اقدامات مهم بیاطلاع بوده و مواردی ازجمله بیاطلاعی از حمله به عینالاسد و وضعیت جنگ سوریه را شاهدی بر ادعای خود ذکر میکند. بااینکه ظریف در اظهارات خود سعی دارد تمام این دسته از اتفاقات را ناشی از اشتباه نظام در برتری دادن میدان نظامی به عرصه دیپلماسی بداند، اما اطلاعات روی زمین میگوید که این تمام واقعیت نیست. این ماجرا بخشهای ناگفتهای دارد که اتفاقاً نه به دلیل برتری میدان بر دیپلماسی، که به جهت شخص جواد ظریف و ساختار معیوب و مسموم وزارت خارجه باید موردتوجه قرار گیرد و حوادث دیگر مبتنی بر آن تحلیل شود. لزوم حفاظت اطلاعات و حراست از اسرار حیاتی محور مقاومت در کنار سابقه منفی تیم وزارت خارجه، شاید راهگشای بهتری برای فهم چرایی چیزی باشد که ظریف بر آن نام «برتری میدان بر دیپلماسی» میگذارد.
ستاره صبح در گفتوگو با قاسم محبعلی، مدیرکل پیشین خاورمیانه وزارت خارجه بررسی کرد
پسلرزههای انتشار سخنان ظریف
انتشار فایل صوتی میتواند به روند مذاکرات وین خسارت وارد کند و اعتماد را ازبین ببرداشاره: محمدجواد ظریف، دیپلمات باسابقه و شناختهشده ایرانی، دانشآموخته کارشناسی ارشد روابط بینالملل از دانشگاه ایالتی سانفرانسیسکو، همچنین کارشناسی ارشد مطالعات بینالملل و دکترای حقوق و روابط بینالملل از دانشگاه دنور است. او فعالیت خود را از سال ۱۳۵۷ در کنسولگری ایران در سانفرانسیسکو آغاز کرد. او از سال ۱۳۷۱ تا ۱۳۸۱ برای مدت ۱۰ سال (سه دولت)، معاونت حقوقی و بینالملل وزارت امور خارجه را بر عهده داشت. وی برای مدت ۵ سال، در فاصله سالهای ۱۳۸۱ تا ۱۳۸۶ بهعنوان سفیر ایران در سازمان ملل متحد فعالیت میکرد که با تصمیم محمود احمدینژاد کنار گذاشته شد. عملکرد او از سال 1392 بهعنوان وزیر امور خارجه ایران بهخصوص در مذاکرات هستهای ایران با قدرتهای جهانی تحسین همگان را به دنبال داشت. رهبر انقلاب بارها با تعابیر مختلفی ازجمله «امین، غیور، شجاع و متدین» و «خستگیناپذیر، باوجدان و صاحب احساسمسئولیت» از ظریف تمجید کردهاند. در دوره وزارت او بود که نخستین دیدار وزرای خارجه ایران و آمریکا پس از انقلاب صورت گرفت و پسازآن ظریف بیش از ۵۰ بار با وزیر خارجه آمریکا دیدار کرد. انتصاب اولین سخنگوی زن وزارت امور خارجه و اولین سفیر زن جمهوری اسلامی ایران نیز از تابوشکنیهای ظریف در دوران وزارتش بود. ظریف در سال ۲۰۱۵ از سوی مؤسسه «انگیسک اینسایتس» بهعنوان ریسکپذیرترین سیاستمدار جهان انتخاب شد. هنری کیسینجر، مشاور اسبق امنیت ملی ایالاتمتحده آمریکا، ظریف را «دشمن قابلاحترام» توصیف کرده است؛ اما از آغاز وزارت ظریف، نمایندگان تندرو و اصولگرای مجلس، بارها به او تهمت و توهین روا داشتهاند و سعی در فراهم کردن ملزومات استیضاح و عزل ظریف نمودهاند. ظریف بیش از سایر وزرای دیگر در تاریخ انقلاب، به مجلس فراخوانده شده و درباره مسائل گوناگون به نمایندگان پاسخ داده است؛ اما نمایندگان در حمله به ظریف تنها نبودهاند و صداوسیما هم در برنامههای متعدد (ازجمله سریال «گاندو») سعی در تخریب جایگاه ظریف و تیم دیپلماسی داشته است. کار بهجایی رسید که حتی مدیران تلویزیون از پخش مصاحبه ضبطشده عادل فردوسیپور با ظریف در برنامه نود به مناسبت شب یلدا هم خودداری کردند! ظریف روز ۶ اسفند ۱۳۹۷ بهدلیل عدم دعوت از وی در دیدارهای دیپلماتیک بشار اسد، رئیسجمهوری سوریه در ایران از سمت خود استعفا داد؛ ولی دو روز بعد، در هشتم اسفند حسن روحانی با استعفای او موافقت نکرد و وی همچنان وزیر باقی ماند. در ماه ژوئیه سال ۲۰۱۹ وزارت خزانهداری آمریکا ظریف را در لیست تحریمهای خود قرارداد. پرسش از مخالفان ظریف این است که اگر ظریف بهزعم آنان «خائن» است، پس چرا آمریکاییها او را مشمول تحریم قرار دادهاند؟ محمدجواد ظریف روز ۶ اسفند ۹۹ در قالب طرحی با عنوان «آنسوی دولت» که سلسله گفتوگوهای تاریخ شفاهی با مقامهای دولت روحانی است و با مدیریت حسامالدین آشنا در مرکز بررسیهای استراتژیک ریاست جمهوری انجامشده است، با سعید لیلاز، روزنامهنگار درباره وقایع پشت پرده دولت و روابط خارجی در هشت سال گذشته گفتوگو کرده است؛ اما بخشهایی از این مصاحبه یکشنبهشب (5 اردیبهشت) در رسانهها پخش و سپس فایل صوتی آن در شبکههای اجتماعی منتشر شد که در حال دستبهدست شدن است و ظریف در آن درباره نقش سردار قاسم سلیمانی در سیاستهای منطقهای ایران و همچنین سنگاندازی روسیه در مسیر برجام صحبت میکند. موضوعی که دستمایه جدید منتقدان و رقبای سیاسی ظریف برای حمله به او شده است. دراینارتباط ستاره صبح در گفتوگو با قاسم محبعلی، مدیرکل پیشین خاورمیانه وزارت خارجه، دلیل حاشیهسازیها درباره ظریف را بررسی کرده که در ادامه میخوانید.
لازم است روشن شود که چه کسانی یا چه جریانی پشتصحنه انتشار فایل صوتی بودهاند
روسها در چهاردهه نشان دادند که مایل نیستند که رابطه ایران با اروپا و آمریکا بهبود پیدا کند
عدهای در داخل و خارج از تحریم ایران سود میبرند و منافعشان در این است که تحریمها رفع نشود
مخالفان دولت نگراناند که مذاکرات وین به نتیجه برسد و به سبد رأی اصلاحطلبان افزوده شود
جای تأسف دارد که مخالفان برجام منافع خود را بر منافع ملت ترجیح میدهند
قاسم محبعلی، مدیرکل پیشین خاورمیانه وزارت خارجه در گفتوگو با ستاره صبح با اشاره به فایل صوتی منتشرشده از مصاحبه ظریف گفت: «تا وقتیکه ما نفهمیم چه افرادی یا چه جریانی پشت انتشار این فایل بوده است، دقیقاً نمیتوانیم پی ببریم که هدف انتشار این فایل در این برهه نامناسب، در شرایطی که دیپلماسی و مذاکره زندهای بین طرفهای مطرح در این فایل وجود دارد، چه بوده است. به عقیده من انتشار این فایل میتواند خسارت قابلتوجهی به روند دیپلماسی موجود و مذاکرات ایران با طرفهای ذیربط وارد کند و اعتماد را از بین ببرد. بههرحال موضوعاتی که در این فایل مطرحشده، عمدتاً موضوعات جدیدی نیستند، اما اینکه از زبان وزیر خارجه مطرح شود، موضوعی است که باید به آن دقت کرد. یکی از این نکاتی که میشد از این فایل برداشت کرد این بود که دولت و وزیر خارجه کارگزار نظام هستند و برنامهریزی سیاست خارجی بهطور مستقیم در اختیار آنان نیست. موضوعاتی هم در خصوص مناسبات با برخی دول خارجی در این فایل مطرح شد که نه عرف است، و نه به مصلحت وزیر خارجه کنونی. درواقع اصلاً رایج نیست که یک وزیر خارجه حاضر راجع به طرفی که با او در حال گفتوگو است، مواردی را مطرح کند، زیرا میتواند به روابط دو کشور صدمه بزند. از سوی دیگر انتشار این فایل میتواند به برخی از گفتههای قبلی خود ایشان خدشه وارد کند؛ ازجمله اینکه روسیه را شریک راهبردی ایران توصیف میکردند، درحالیکه در این مصاحبه گفته میشود که روسها وقتی دیدند از موانع گذشتیم شروع به ایجاد مانع کردند و روسیه تا روز آخر تمامقد به میدان آمد. بههرحال همانطور که گفته شد، انتشار این فایل یک خسارت برای سیاست خارجی ایران است و باید روشن شود که چه کسانی یا چه جریانی پشتصحنه آن بوده است و اینکه لو رفتن این فایل از طریق جاسوسی بوده است یا خیر. از سوی دیگر مقامات رسمی کشور باید معالجهای برای این قضیه کنند تا آثارش کمتر شود.»
دلایل مانع سازی روسها
این تحلیلگر برجسته سیاست خارجی در ادامه در خصوص دلایل آنچه مانعسازی روسیه در مسیر برجام از سوی ظریف عنوانشده است، خاطرنشان کرد: «ازنظر تحلیلی این موضوع از گذشته همواره مطرح بود. روسها هیچ علاقهای ندارند که مناسبات ایران با آمریکا و اروپا عادی شود، چراکه این موضوع میتواند موقعیت آنها در منطقه خاورمیانه، قفقاز، آسیای میانه و... به خطر بیندازد و موقعیتهای یکطرفهای که برای آنها در ارتباط با ایران به وجود آمده را از بین خواهد برد. مثلاً اگر ایران مناسبات بهتری در سطح بینالملل داشت، حتماً در کنوانسیون دریای خزر از موضع بالاتری با روسیه و طرفهای دیگر وارد گفتوگو میشد. موضوع دیگر بعد ژئوپلیتیک است که روسها علاقهمند نیستند که رابطه ایران و کشورهای همسایهاش با اروپا و آمریکا بهبود پیدا کند. نکته دیگر این است که روسها علاقهمند نیستند رقیبی مثل ایران وارد بازار گاز اروپا شود و درنتیجه مایل نیستند روابط ایران و اروپا عادی شود و اروپاییها در نفت و گاز ایران سرمایهگذاری کنند و رقیبی برای صادرات گاز روسیه ایجاد شود و درنتیجه ابزار مهمی که بهعنوان اهرم فشار و پیشبرد سیاستهایش در قبال اروپا دارد، از بین برود.»
چرایی حمله به ظریف
محبعلی همچنین در بخش دیگری از این گفتوگو، در پاسخ به سؤال خبرنگار ستاره صبح درباره چرایی حملات به ظریف و تیم دیپلماسی از سوی صداوسیما و مجلس و... آنهم در روزهای مذاکرات وین و ماههای پایانی فعالیت دولت، تصریح کرد: «برای این موضوع چند دلیل میتوان عنوان کرد؛ نخست اینکه عدهای از وضعیت تحریمی ایران سود میبرند، و منافع آنها در این است که تحریمها رفع نشود. دومین موضوع این است که در آستانه انتخابات ریاست جمهوری، طرفهای مخالف دولت نگراناند که توفیقی برای دولت درزمینه سیاست خارجی حاصل شود و درنتیجه به سبد رأی موافقان دولت و اصلاحطلبان افزوده شود. البته این جای تأسف دارد که مخالفان برجام منافع خود را بر منافع کل ملت ترجیح میدهند و به این موضوع نگاه نمیکنند که در پیشبرد مذاکرات برجام و احیای آن، منافع کل مردم ایران قرار دارد و به نفع آنهاست. اما گروههایی هستند که صاحب نفوذند و منافع آنها برنمیتابد که روابط خارجی ایران عادی شود و تجارت خارجی ایران از حالت غیر شفاف و بازار سیاه و قاچاق بهصورت قانونی و شفاف جریان پیدا کند.»
اظهارنظرهای غیرمسئولانه
این تحلیلگر ارشد مسائل بینالملل با اشاره به اظهارنظرهای غیرمسئولانه برخی از شخصیتهای سیاسی در آستانه انتخابات در خارج از چارچوب دستگاه دیپلماسی و تبعات آن گفت: «متأسفانه در جمهوری اسلامی ایران، شاید با یک مشکل ساختاری یا فرهنگی روبرو هستیم که بر اساس آن، بسیاری از کسانی که مسئولیتی پیرامون یک مسئله ندارند در خصوص آن اظهارنظر میکنند. درحالیکه وقتی، کسی نه، تخصص و نه مسئولیت کاری را داشته، نباید در رابطه با آن اظهارنظر کند. بخصوص، موضوع حساس سیاست خارجی که طبعاً، هرگونه اظهارنظر غیرمسئولانهای، پیرامون مسائل آن، میتواند هزینههای سنگینی برای منافع ملی کشور به دنبال داشته باشد. حال، یکزمانی مثلاً، یک استاد دانشگاه یا کارشناسی، نسبت به یک مسئله اظهارنظر یا بحث میکند، بحث دیگری بوده و در چارچوب اظهار موضع نظری تعریف میشود. اما در خصوص مسئله حساس مسائل پیرامون مذاکره ایران و آمریکا که جنبه اجرایی داشته و هر موضعی، میتواند تبعات سیاسی برای کشور به دنبال داشته باشد، طبعاً و تنها باید رئیسجمهور و وزیر امورخارجه باید در رابطه با آن اعلام موضع داشته باشند. طبعاً وقتی هم که افراد دراینباره، نظری دارند، باید آن را در چارچوب گردونههایی بهمانند، شورای عالی امنیت ملی، مجلس، هیئت دولت و سایر ارکان مطرح کنند تا در صورت تصویب بازهم از سوی رئیسجمهور یا وزیر خارجه مورد اعلام قرار بگیرد. به نظر میرسد که افرادی بهمانند مقام مسئول در دبیرخانه مجمع تشخیص مصلحت نظام، اقدام به طرح موضوعاتی در رسانههای خارجی کردهاند که چهبسا هنوز در چرخه تصمیمگیری قرار داشته و اجماع نظری در رابطه با آن صورت نگرفته باشد. ما در حوزه سیاست خارجی دو موضع سیاست اعلامی و سیاست اعمالی داریم. سیاستهای اعلامی دربرگیرنده حداکثر مطالبات بوده و سیاستهای اعمالی در میز مذاکرات پیگیری خواهد شد. وقتی سیاستهای اعمالی از سوی برخی از آقایان اعلام شود، امکان چانهزنی در چارچوب مذاکرات برای تحقق مطالبات کاهش پیدا میکند. معمولاً در عرصه سیاست خارجی، قراری بر اعلام سیاستهای اعمالی از سوی دولتها وجود ندارد. اگر هر یک از طرفین مذاکره، چه تهران و چه واشنگتن در چارچوب مذاکرات، دست خود را از پیش باز کنند، منافع ملی آنها تحتالشعاع قرار خواهد گرفت. اینکه کسی در این فاصله، اقدام به اعلام سیاستهای اعلامی کند که یا هنوز به سیاست رسمی تبدیل نشده و یا در صورت تبدیل، بنایی بر اعلام آن تا پیش از مذاکره وجود ندارد، منافع کشور را تضعیف کرده است.»