خلیجفارس با مساحتی بیش از ۲۳۹ هزار کیلومترمربع، دریایی نیمه بسته با آبی گرمتر از متوسط دمای اقیانوسها و سایر دریاهاست. حداکثر عمق آن بین ۹۰ تا ۱۰۰ متر در اطراف جزیره تنب بزرگ، ابوموسی، لاوان و فارسی و عمق متوسط آن حدود ۳۰ متر است، پس یعنی دریایی کمعمق است. شاهراه بودن این پهنه آبی برای تردد کشتیها بهویژه کشتیهای نفتکش غولپیکر، آن را به مسیری سوقالجیشی و حساس در دنیا تبدیل کرده و آمارها نشان میدهد سالانه حدود ۴۰ هزار فروند کشتی در خلیجفارس تردد میکند که در کنار مزایای اقتصادی و حملونقلی میتواند عواقب سخت محیط زیستی هم برای این دریای نیمه بسته به همراه داشته باشد؛ زیرا با تردد این تعداد کشتی که بخش زیادی از آنها را نفتکشها تشکیل میدهند، سالانه دو میلیون تا دو میلیون و ۲۰۰ تن مواد نفتی وارد خلیجفارس میشود که خطر بزرگی برای زیستمندان این پهنه آبی است. در کنار آلودگی نفتی عواملی مانند تغییر اقلیم و آب توازن کشتیها نیز زیستمندان و محیطزیست خلیجفارس را تهدید میکند. باوجوداین تهدیدات اما خلیجفارس همواره صحنه کشمکش و منازعات زیادی بوده و بهتبع آن، زندگی سیاسی و اقتصادی کشورهای منطقه نیز از این کشمکشها متأثر شده است. این آبراه ارزشمند و حساس که دارای منافع بزرگ اقتصادی، موقعیت سوقالجیشی و سیاسی است، از روزگاران بسیار دور تاکنون، کشورهای غربی و استعمارگران را تشنه حضور و کسب مالکیت در این منطقه کرده و باعث شده تا آنها بکوشند سیاستهای خود را بر کشورهای حاشیه تحمیل کنند. همچنین در چند سال اخیر تلاشهای زیادی از سوی برخی کشورهای همسایه برای تحریف نام خلیجفارس صورت گرفت که بر این اساس شورای عالی انقلاب فرهنگی به پیشنهاد شورای فرهنگ عمومی، روز دهم اردیبهشت را که روز اخراج پرتغالیها از تنگه هرمز در قرن شانزدهم میلادی است، بهعنوان روز ملی خلیجفارس نامگذاری کرد.
۴۱ زیبای خفته ایرانی در خلیجفارس
خلیجفارس حوزه مشترک ایران، بحرین، کویت، عمان، قطر و عربستان سعودی است. از بین این کشورها بیشترین جزایر متعلق به ایران است. بحرین که یکی از جزایر خلیجفارس نیز محسوب میشود، هفت جزیره دیگر را در مالکیت دارد. ۹ جزیره دیگر در محدوده کویت، پنج جزیره متعلق به عمان، هفت جزیره در حوزه استحفاظی قطر، ۱۱ جزیره در اختیار عربستان و ۱۶ جزیره دیگر در مالکیت امارات متحده عربی است. البته اختلافاتی بین ایران و امارات بر سر مالکیت جزایر ابوموسی، تنب بزرگ و کوچک، زرکوه و آریانا وجود دارد، هرچند اسناد و قراردادهای تاریخی مالکیت ایران بر سر این جزایر را اثبات و تأیید میکند. بهجز قشم و کیش که نامآشناتر از سایر جزیرههای خلیجفارس هستند، هرمز، ابوموسی، تنب بزرگ و کوچک، هندورابی، لاوان، هنگام، ناز، لارک، سیری، فرور بزرگ و کوچک، فارسی، نگین، خارک، خارکو، شیف، مینو، خور موسی، دارا، صدرا، تهمادون، آریانا، زرکوه، شیدور، عباسک، امالکرم، نخیلو، گرم، بونه، قبر ناخدا، سه دندون، مطاف، میر مهنا، ام سیله، شیخ کرامه، چراغی، مرغی و مولیات دیگر جزایر ایرانی خلیجفارس به شمار میآیند. نیمی از این جزایر مسکونی بوده و در برخی از آنها تأسیسات نظامی و نفتی مستقرشده است. بیشتر جزایر خالی از سکنه نیز به زیستگاه جانوری تبدیلشدهاند. دسترسی به بیشتر این جزایر دشوار و در مواردی ناممکن بوده و گاه به مجوزهایی از فرمانداری، محیطزیست، منابع طبیعی و سایر نهادها نیاز دارد. در بین این ۴۱ جزیره، فقط کیش و تا حدی قشم برای گردشگری آمادهشدهاند. جزایر هنگام و هرمز که تردد مسافری به آنها نیز انجام میشود، باوجود داشتن اقامتگاههای بومی، اما دارای خدمات گردشگری ضعیف، بهویژه در بخش حملونقل عمومی هستند.
راهکارهایی برای آبادانی و عمران جزایر خلیجفارس
گردشگری دریایی یکی از مهمترین زیرشاخههای صنعت گردشگری است که در ایران به آن توجه کمتری شده است. در حال حاضر بخش خصوصی خواهان سرمایهگذاری در جزایر خلیجفارس برای رونق گردشگری در این مناطق است. بااینوجود بهرغم اینکه کشور ما از سواحل زیبایی در بخشهای شمالی و جنوبی برخوردار است، اما نبود امکانات و تأسیسات موردنیاز گردشگری، وسیله حملونقل دریایی و مجتمعهای تفریحی دریایی در سواحل این دریاها باعث شده است تا درخواست گردشگران داخلی و خارجی برای استفاده از تورهای دریایی بیپاسخ بماند. ایجاد تورهای گردشگری دریایی برای اسکی و غواصی و ... در جزایر میتواند باعث شکوفایی و رونق و آبادانی این مناطق شود. به گزارش ایسنا، مرکز مطالعات خلیجفارس (موسسه مطالعات ژئوپولتیک استراتژیک تاریخ و جغرافیای خلیجفارس) در گزارشی به وضعیت جزایر ایرانی خلیجفارس پرداخته و با انتقاد از ضعف امکانات و فقر خدمات بهویژه در جزایر مسکونی خلیجفارس و در مقابل رونق گردشگری، تجارت و تولید ثروت در جزایر کشورهای عربی تأکید کرده است: جزایر ایرانی همچون الماسی هستند که میتوانند عامل تولید و ثروت، رونق تجارت، جذب سرمایهگذار خارجی و توسعه صنعت گردشگری برای کل کشور شوند، اما امروز از مدیریت نادرست رنج میبرند. در کلیات این گزارش آمده که وسعت جزیره قشم ایران بهتنهایی از ۲۲ کشور مستقل جهان بزرگتر است. اگر ایران میخواست فقط یک جزیره مصنوعی شبیه قشم (بدون ویژگیهای طبیعی) در خلیجفارس ایجاد کند، باید بالغبر ۲۶۶۵ میلیارد دلار برای آن هزینه میکرد.
این اندیشکده پیشنهادها و طرحهای در دسترس و واقعگرایانهای را برای آبادانی و عمران جزایر خلیجفارس و خروج از وضعیت نامناسب رفاهی تهیهکرده است که در ادامه به آنها اشاره میشود:
* حیاتیترین نیاز مردمان جزایر آب شرب و برق است. در نبود آب شرب سالم، هیچ طرح عمرانی و رفاهی نمیتواند موفق شود. امروزه جزیره آبادان در خوزستان پس از طی کردن 8 سال ویرانی، جنگ و نابودی در جنگ تحمیلی، متأسفانه هنوز از داشتن آب مناسب شرب و سازندگی و زندگی رفاهی مناسب محروم است.
* کمک به صیادان جزیره و دادن امکانات رفاهی به آنها برای رونق زندگی خود که تنها منبع درآمدشان از صید ماهی و میگو است. به همین منظور شرکت سهامی شیلات باید حاصل تلاش روزانه آنها را خریداری و مبلغ آن را روزانه یا ماهانه پرداخت کند. ایجاد مراکز بهداشتی بستهبندی برای استانداردسازی صیدهای دریایی میتواند نهتنها به فروش آن کمک کند، بلکه پلی برای صادرات به دیگر کشورهای حوزه خلیجفارس است.
* ساخت سردخانه برای محافظت از محصولات دریایی صیادان جزیره میتواند به نحو ارزندهای مؤثر واقع شود؛ زیرا با ذخیرهسازی آبزیان در سردخانه صیادان میتوانند زمینه را برای بستهبندی و صادرات به دیگر مناطق هموار کنند.
* اشتغالزایی از مؤلفههای مهم برای ایجاد رفاه اجتماعی در جزایر است. ساخت کارخانههای بومی بستهبندی و سردخانه یکی از پیشنهادها برای ایجاد شغل در جزایر است. از دیگر اقدامات برای بهکارگیری نیروهای بومی منطقه ساخت کارخانه لنجسازی و تعمیر قایقهای صیادی است.
* برآورد موقعیت جزایر و ساخت اسکلههای متناسب با موقعیت آنها. ساخت اسکلههای چوبی استوار و مناسب برای توقف صیادان و لنجهایشان و همچنین بنادر تجاری و سوخترسانی برای شناورهای غولپیکر.
* ساخت مناطق ویژه گردشگری در جزایر. توریستهای بسیاری تمایل به آن دارند که برای اوقات فراغت از سفر دریایی استفاده کرده و به جزیرهای در دریا بروند که هزینههای زیادی نیز برایشان در برنداشته باشد. ازآنجاییکه سفرهای توریستی به جزایری همچون کیش و قشم با هزینههای تقریباً زیادی انجام میشود، میتوان با برنامهریزی مناسب و ایجاد پارکهای دریایی، پلاژها، هتل و متلها و فضای گردشگری با ورودی مناسب جریان زندگی، رونق، آبادانی و گردش سرمایه را در جزایر به حرکت انداخت.