نقش روسیه در تاریخ ایران و در بین مردم مثبت نیست
دکتر عبدالرضا فرجیراد کارشناس مسائل ژئوپلیتیک در گفتوگو با شفقنا درباره روابط ایران و روسیه در دولت آینده ایران میگوید: روسیه قدرتی جهانی است و در تاریخ ما نقش زیادی دارد. همین نقشی که روسیه داشته نکات مثبت و منفی زیادی در ارتباط دو کشور ایجاد میکند. در تاریخ ایران و در بین مردم ما نقش روسیه نقش مثبتی نیست، بهویژه اینکه در دوران تزارها در قفقاز سه منطقه که امروز سه کشور هستند در دو قرارداد گلستان و ترکمانچای از ایران جدا شد. سپس مسئله دخالتهای روسیه در رقابتهای بین روس و انگلیس در دوران قاجار که موجب شد مردم ایران آن گرسنگی شدید را تحمل کنند و گفته میشود 10 میلیون نفر از گرسنگی از بین رفتند. این مسائل در تاریخ رخ داد تا به دوره جمهوری اسلامی ایران رسیدیم. در چهلوچند سال گذشته همیشه گفته شد که مواردی مثبت و مواردی منفی در روابط ایران و روسیه وجود دارد. از موارد مثبت میتوان به یک سری همکاریهای نظامی با روسیه اشاره کرد که هنوز هم ادامه دارد و ما بسیاری از اقلام موردنیاز این حوزه را از روسیه میگیریم و بعد همکاریهایی در حوزه بینالمللی و سیاسی که روسیه در خصوص تحریمها به ایران کمک میکند یا همکاری ایران و روسیه در حوزه سوریه که این همکاری نظامی موجب شد دولت اسد پابرجا بماند. نکاتی منفی نیز در رابطه دو کشور وجود دارد. روسها در دوره گذشته کمکی به ایران نکردند. آن زمان اتحاد جماهیر شوروی به عراق کمک نظامی کرد. گفته میشود ۸۰ درصد از تسلیحات موردنیاز عراقیها بر اساس توافق ۲۵ ساله بین عراق و شوروی توسط روسها تأمین میشد. در مسئله افغانستان و کودتای سویگ و انقلاب کمونیستی که در کابل رخ داد، اختلافنظری بین ایران و شوروی ایجاد شد که صد هزار نیرو وارد افغانستان کرده بود و ایران به انقلابیون کمک میکرد و روسیه پشتیبانی کاملی از کمونیستها داشت، طبیعتاً در آن زمان روابط ایران و روسیه روابط خوبی نبود. به تحریمهای آمریکا رسیدیم که این موضوع دو بعد دارد؛ در یک بعد روسیه همراه با آمریکا و سازمان ملل بود و در دوره اوباما به ضرر ایران رأی داد. سپس به قطعنامههای بعدی میرسیم که روسها بعضاً آن را وتو کردند و یکبار هم در قطعنامه یمن دیدیم که به نفع ایران آن را وتو کردند. مسئله خزر هم وجود دارد. بعد از انقلاب و بعد از سقوط شوروی دریای خزر بین ایران و شوروی بود و امروز بین ایران و پنج کشور دیگر است و بهنوعی عمل نشد که منافع ایران هم در دریای خزر آنطور که ایرانیها میخواهند تأمین شود. روسها با چهار کشور دیگر دریا را تقسیم کردند هرچند مذاکراتی انجام شد و اتفاقاتی در سالهای اخیر رخ داد و تصمیماتی گرفته شد، ولی مردم ایران از این اتفاقات راضی نیستند. چون بحث در مورد توسعه ایران در دولت آینده است باید به این دقت کرد که روسیه کشور مهمی است و با غرب چه اروپاییان و چه آمریکا در تضاد قرار دارد و هرروز این تضادها بیشتر و بیشتر میشود. در این وضعیت باید چه رابطهای را تنظیم کرد؟ یک نکته مهم این است که باید بدانیم روسیه همسایه ما است و ما باید در استراتژی خود روابط خوب با تمام همسایگان را در دستور کار قرار بدهیم و از این رابطه خوب بیشترین بهره اقتصادی را ببریم تا مشکلات اقتصادی کشور و مسئله معیشت مردم را حل کند.
اهمیت اقتصاد در روابط بین کشورها
وی تصریح کرد: ظرفیت اقتصادی روسیه که بزرگترین کشور دنیا است و جمعیت قابلتوجهی دارد، ظرفیتی بالا نیست. در دهههای گذشته دو کشور ایران و روسیه تلاش زیادی کردند تا ظرفیتهای اقتصادی خود را باز کنند و همکاریهای بیشتری داشته باشند ولی هیچوقت این همکاریها از دو میلیارد دلار بیشتر نشد که در حد همکاری ایران با برخی از کشورهای کوچک همسایه است. از همین دو میلیارد هم بیش از نیمی از رقم خرید تسلیحات نظامی ایران از روسیه است، یعنی با کنار گذاشتن این خریدها میبینیم که حجم مبادلات ما با روسیه که بزرگترین کشور دنیا است حتی از افغانستان و آذربایجان و … کمتر است و حتی در حد ارمنستان است. یک دلیل این است که به نظر میرسد روسها آمادگی کار اقتصادی بزرگ را با ایران ندارند.
روسها تمایل چندانی به صادرات ایران نشان نمیدهند
فرجی راد بابیان اینکه امروز روسها تمایل چندانی به صادرات ایران نشان نمیدهند، گفت: در طرف ایرانی هم مشکلات زیاد است. بخش خصوصی ما از بخش خصوصی ترکیه متفاوت است، در حوزه گردشگری و توریسم باوجود مذاکرات زیادی که بنا داشت ویزا را بین ترددهای دو کشور کاملاً حذف کند، اما هنوز ما به آن مرحله نرسیدهایم و فقط گفته میشود تورها بهطور جمعی میتوانند از روادید آزاد استفاده کنند. این ظرفیت وجود دارد، ولی دو کشور هنوز موفق نشدهاند درزمینه صادرات و واردات باهم کار کنند. روسیه و ایران مدتهاست میخواهند اتومبیلی را تولید کنند، ولی هنوز به نتیجه نرسیدهاند، درحالیکه میبینیم با چین و یا با فرانسه در سطح متنوعی کار تولید اتومبیل صورت میگیرد.
آیا ایران میتواند به وافع به روسیه تکیه کند؟
او با تأکید بر اینکه در سیاست خارجی ایران روسیه جزو منطقه شرق بررسی میشود، اظهار داشت: این بحث مطرحشده که باید بین غرب و شرق کدامیک را انتخاب کنیم. بخصوص به دلیل تحریمهایی که در سالهای اخیر و بهویژه از سوی غرب بر ایران تحمیلشده است، این نگاه به شرق بیشتر موردتوجه واقعشده است. باید این نتیجهگیری را داشت که آیا ایران میتواند به وافع به روسیه تکیه کند؟! آیا روسیه میتواند تأمینکننده بخشی از نیازهای مهم کشور ما باشد؟! نگاه مردم و نخبگان ایران به روسیه بهطورکلی نگاهی چندان مثبت نیست و روسها تلاش نکردهاند این نگاه منفی یکصد ساله را تغییر بدهند، هر چه زمان میگذرد این نگاه منفی تشدید میشود؛ بنابراین نمیتوانیم تمام تخممرغها یا بیشترشان را در سبد روسیه قرار بدهیم. روسها باید در ایران کارهایی انجام بدهند که مردم ایران در این فعالیتها منافعی را ببینند و تشخیص بدهند. چینیها تا یک دهه گذشته برای برقراری رابطه با مردم ایران راه سختی پیش رو داشتند و مردم ایران ارتباط اقتصادی کشورشان با چینیها را خیلی سخت تحمل میکردند، اما چین امروز با سرعت بالایی به تکنولوژی خود بهبود میبخشد. وقتی ایرانیها سوار مترو میشوند و میبینند واگنهای چینی بهخوبی کار میکنند و اتومبیلها هرروز بهتر میشود و کلاس آنها با کلاس ماشینهای کرهای و ژاپنی رقابت میکند یا در نفت و گاز فعالیتهای خوبی داریم و یا چینیها در جادهسازی و تونل سازی و… کار میکنند بهتدریج میپذیرند و در ذهن خود این نکته را دارند که چین امروز 10 سال دیگر کره جنوبی امروز است و در دهههای آینده چین امروز به ژاپن امروز تبدیل میشود؛ بنابراین کار با چین را برای کشور خود قبول میکنند. واقعیت این است که اگر قرار است با آمریکا کار نشود و با اروپا کار زیادی نشود ما ازنظر توسعه عقب میافتیم و تنها کشوری که توان دارد با ما کار نزدیک داشته باشد و کار او سرعت دارد و دارای تکنولوژی است و در همه زمینهها از پزشکی تا زیرساختهای جادهای و نفت و گاز و … توانایی کار دارد همین چین است.
باید به اروپا، چین و هندوستان هم توجه داشته باشیم
این کارشناس بینالملل تصریح کرد: انشاا… به توافق در برجام میرسیم، ولی اگر آمریکا وارد اقتصاد ایران نشود ضمن اینکه اقتصاد ایران هم آزاد شود، اما بازهم بانکها و شرکتهای بینالمللی وارد ایران نمیشوند. چون این عقیده وجود دارد که اگر آمریکا نیاید این کشور بازهم میتواند زیر بازی بزند. به عقیده دنیا بدون مشارکت و مداخله آمریکا پیچ و مهره برجام ازنظر حقوقی قوی نیست. برجام اقدام خوب و مثبتی بود و باید میشد، اما ازنظر حقوقی در کنگره آمریکا به تصویب نرسید و باری جریمهای برای کشور آمریکا ندارد. چون بحث روسیه است باید بنشینیم و مثل چینیها ظرفیتها و مزیتهای نسبی روسیه را بررسی کنیم و ببینیم که چهکاری میتوان کرد و متقابلاً روسیه نیز مزیتهای نسبی ایران را در نظر بگیرد، روسها هم باید ببینند که در درازمدت، میانمدت و کوتاهمدت چه چیزهایی را میتوانند از ایران و یا از طریق ایران تهیه کنند. توریسم و گردشگری میتواند موردتوجه باشد یا همکاریهای بینالمللی که دو کشور میتوانند باهم همکاری کنند، اما این نباید موجب شود که کشور صرفاً بر روی روسیه متمرکز شود. این سیاست نمیتواند همه مسائل اقتصادی ایران را حل کند؛ بنابراین باید به اروپا و چین و هندوستان هم توجه داشته باشیم. در این میان همسایهها ازنظر امنیتی اهمیت خاصی دارند و روسیه نیز یکی از همسایگان کشور است و باید بتوانیم با این کشور کار متقابل و مساوی داشته باشیم و ذهنیت نخبگان و مردم و جامعه ما که در مورد روسیه و ارتباط ایران با روسیه امروز ذهنیتی منفی است به سمت مثبت تمایل پیدا کند.