به نظر شما اختلافات ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بر سر چیست؟
اصل بر این است که ایران شفاف عمل کند و سازمان بین‌المللی انرژی اتمی هم بدون این‌که به حوزه سیاسی وارد شود، به کار فنی خود ادامه دهد. ولی مشکل از جایی شروع شد که آمریکا تعهدات خود را زیر پا گذاشت و ترامپ در سال 97 از برجام خارج شد و تحریم‌های یک‌جانبه را علیه ایران اعمال کرد، به‌گونه‌ای که ایران موفق به استفاده از منافع برجام نشد. این حق طبیعی ایران بود تا به‌گونه‌ای عکس‌العمل نشان دهد و طی پنج مرحله تعهدات خود در قبال برجام را کاهش داد و به مرحله جدید رسید. این‌ها مبانی اختلاف هستند ولی تأکید می‌کنم که در این بحث نظر تخصصی و ریزبینانه کارشناسان لازم است اخذ شود.
آیا تهران می‌تواند در جریان مذاکرات احیای برجام با آژانس به توافق برسد یا خیر؟
احساس می‌کنم علیرغم حدوداً 15 گزارش قبلی آژانس مبنی بر تأیید اقدامات هسته‌ای ایران که مطابق با توافق برجام بود در حال حاضر مشکل ایجادشده بین ایران و آژانس طبق گفته رافائل گروسی این است که مذاکرات نتیجه‌بخش نبوده است؛ اما وزیر امور خارجه کشورمان بر این عقیده است که گفتگوها نتیجه‌بخشی بود. اختلاف آژانس با ایران ناشی از کاهش تعهدات برجامی ایران است. این‌که ما دستیابی به دانشی داشتیم و توانستیم به مراحل پیشرفته‌تری از دانش هسته‌ای و عملیات آزمایشگاهی برسیم این باعث می‌شود که دو طرف برای رسیدن به جمع‌بندی یا ایجاد پایه‌ای برای اعتمادسازی دچار مشکل شوند. بهتر است ایران شرایطی فراهم نکند که در شروع دور جدید مذاکرات، آژانس را مقابل خود قرار دهد، زیرا طبیعی است که شورای حکام جلسه بر پا می‌کند و ممکن است بر اساس گزارش مدیرکل آژانس، قطعنامه‌ای علیه ایران صادر کند. در آن صورت فشار بر ایران افزایش پیدا کند. البته من احساس می‌کنم نه آژانس و نه طرف‌های مذاکره علاقه‌ای به عصبانی کردن ایران ندارند. استراتژی خوب ایران زمانی که ترامپ از برجام خارج شد، این بود که ما در برخورد با موضوع عاقلانه رفتار کردیم؛ گزارش‌ها قبلی آژانس هم تأیید می‌کرد که ما بر اساس تعهدات برجامی اقدام می‌کنیم. این باعث شد تا ترامپ منزوی شود و موفق به یارگیری و اجماع علیه ایران نشود.
تنش بین آژانس و تهران و شروطی که توسط تیم مذاکره‌کننده وزارت امور خارجه ایران مطرح شد تا حدودی به این تحلیل دامن زده که گویی ایران دل به احیای توافق نبسته، نظر شما دراین‌باره چیست؟
نمی‌دانم که سفر به درخواست گروسی یا به درخواست ایران بود؛ اما طبق گفته سخنگوی سازمان انرژی اتمی، وقت کم بوده و باعث شده تا نتیجه مطلوب حاصل نشود. اگر واقعاً امثال این مشکلات فن باعث این امر شدند، با زودتر آمدن یا برنامه‌ریزی دقیق‌تر به راحتی قابل‌حل بود تا این دیدار مهم به جمع‌بندی نسبی و اولیه برسد؛ اما در مجموع طبق فضای رسانه‌ای در ایران و دنیا، این‌طور دریافت می‌شود که گویا دو طرف در این گفتگو دستشان خالی بود. البته این به این معنا نیست که ما حتماً باید امتیازی به آژانس می‌دادیم؛ اما نباید طوری می‌شد که انعکاس نتیجه‌بخش نبودن سفر در نظر گروسی ایجاد می‌شد، بلکه باید طوری عمل می‌کردیم تا این سفر باعث امیدواری بیشتر برای آینده ایران و آژانس می‌شد. در این مقوله شاید این دست از تغییراتی که در دولت سیزدهم در رابطه با سازمان انرژی اتمی شده، در حد همان‌جا به جایی افراد و رئیس سازمان، بی‌تأثیر نباشد. آشنایی تیم جدید با مطالب و روند کار و حساسیت‌ها ممکن است طول بکشد و ما نمی‌توانیم منکر نقش اشخاص درروند تصمیم‌گیری‌ها باشیم. در کل بر این عقیده‌ام که بی‌نتیجه بودن سفر گروسی به تهران نقطه‌ضعف دیپلماتیک ما بود، زیرا تبلیغات منفی را خودمان علیه خودمان، قبل از مذاکرات جدید ایجاد کردیم؛ در صورتی که بهتر بود این سفر باروحیه‌ای مثبت‌تر و امیدوارانه‌تر به فرجام برسد.
به نظر شما انتشار گزارش منفی توسط آژانس چه تبعاتی به دنبال دارد؟ آیا تأثیر این گزارش درروند مذاکرات تعیین‌کننده خواهد بود یا خیر؟
گزارش منفی مدیرکل آژانس پیامد خواهد داشت که به نفع ما نیست زیرا راهی جز برجام و دیپلماسی نداریم. احیای دوباره برجام با مذاکره ممکن است و لازم است که دو طرف زیاده‌خواهی نکنند و به برجام برگردند. این امر درباره تمام مسائلی که آمریکا مطرح می‌کند مانند مسائل منطقه‌ای یا موشکی یا غیره از یک‌سو و خواسته ایران برای رفع تمامی تحریم‌ها از سوی دیگر صدق می‌کند. با توجه به این نکته که خروج ترامپ از برجام باعث ضرر و زیان به مردم ایران شده است و باید خسارت مادی و معنوی پرداخت شود. از طرفی دیگر ایران که در برجام، پنج مرحله کاهش تعهدات داشته بعضی از امور روند غیرقابل بازگشتی دارد. این دو موضوع باید باعث شود که دو طرف با واقع‌بینی به وضعیت جدید نگاه کنند و تلاش کنند برجام را به سامان برسانند. بنده فکر می‌کنم اگر بحث در وین حل شود، موضوع اختلافات آژانس و ایران هم تا حدودی التیام پیدا خواهد کرد و به روند گذشته بازمی‌گردند مانند زمانی که در مراحل قبل گزارش‌های مثبتی درباره ایران می‌داد. اکنون ایران تضمین می‌خواهد تا آمریکا از برجام خارج نشود البته آمریکا چنین تضمینی نمی‌دهد، این حق ایران است که به‌نوعی قدرت خود را در فرار از تعهدات زیاد کند؛ مانند مرحله قبل که منجر به کاهش تعهدات پنج مرحله‌ای شد. آمریکا اذعان دارد که برای عدم خروج دولت آینده آمریکا از برجام تضمینی وجود ندارد این موضوع برای ما یک تجربه است تا راه و روشی را پیشنهاد کنیم که اگر بی تعهدی در دولت آینده آمریکا صورت گرفت، ایران بتواند راه گریز از تعهدات را با سرعتی بیشتر و زمانی کوتاه‌تر از دور قبلی پیش بگیرد.