ستاره صبح، الهام صالح‌آبادی: خشکسالی و کمبود منابع آب و بحران هایی که به دنبال دارد، بیشتر مناطق جهان را تهدید می‌ کند. خاورمیانه از جمله مناطقی از جهان است که بیشتر در معرض بحران های آبی قرار دارد. کم آبی کشورهای مختلف منطقه را به سمت راهکارهای جدیدی برای تأمین آب می برد. کشف و بهره برداری از آب های ژرف یکی از راهکارها است که چند سال است درباره استخراج آن در منطقه سیستان بحث و بررسی شده است.به نظر می رسید مطالعات جواب داده است. ستاره صبح در گفت و گویی با حجت الله خیاوی، کارشناس ارشد زمین شناسی به بررسی این موضوع پرداخته که در ادامه می خوانید:

  استخراج منابع آب ژرف به عنوان یکی از راهکارهای جدید برای تامین آب شرق کشور معرفی شده است. سرچشمه این آب ها در کجاست؟ و آیا این آب قابل شرب است یا خیر؟
باید دانست که در اعماق زمین و در لایه‌های مختلف،آن سفره های آب زیرزمینی وجود دارد که برخی ساکن و برخی در جریان هستند. به ویژه در گسل های عمیق زمین جریانی از آب های ژرف وجود دارد. وجود آب ژرف که اخیرا درباره آن صحبت شده و می شود در استان سیستان و بلوچستان است که از ارتفاعات هندوکش در سلسله کوه های هیمالیا جاری می شود و از طریق سفره‌های زیر زمینی منطقه سیستان وارد ایران می ‌شود. این آب تجدید پذیر و منبعی دائمی است زیرا آبخوان آن قوی است و این ویژگی تجدید پذیر بودن آن قابل توجه است. چون آب‌ های ژرف دو نوع تجدید پذیر یا تجدید ناپذیر هستند. آب ‌های ژرف وقتی از نظر استخراج به صرفه هستند که از منابع تجدید پذیر باشند. اما در مورد کیفیت این آب هنوز اطلاعات زیادی در دست نیست. باید منابع تحقیقاتی منتشر شود و کیفیت آب اعلام شود. میزان شوری آب یکی از شاخص‌های مهم است. چون فرایند حفاری بسیار پرهزینه است و کیفیت آب باید جوابگوی هزینه های سنگین استخراج آن باشد.

  به هزینه ها اشاره کردید. آیا در مقابل راهکارهایی چون انتقال آب یا استفاده از آب شیرین کن، استخراج آب های ژرف پر هزینه نیست؟
قطعا قبل از اقدام اقتصاد پروژه سنجیده می شود. بسیاری از راهکارهای قبلی از جمله پروژه انتقال آب از خلیج فارس و دریای عمان هم در مرحله محاسبه هزینه و فایده مسکوت ماندند. هزینه پروژه ها در شرایط فعلی کشور مهم هستند. کشور امروز از نظر ارزی و تامین منابع در شرایطی قرار ندارد که افرادی طرح بدهند و پروژه ‌های خود را توجیه کنند و برای آن ‌ها بودجه بگیرند. کار باید کارشناسی شده و دارای مطالعه شده و با برنامه باشد.

  در مورد پروژه استخراج آب های ژرف این گمان وجود دارد که با بهره برداری از این آب ها آیا شاهد فرونشست زمین خواهیم بود. آیا این گمانه زنی ها قابل بحث است؟
صد سال است که بدون وقفه از چاه های نفت کشور نفت برداشت شده است که در آن مناطق شاهد نشست زمین نبودیم. چون جنس لایه زیرین زمین با سطوح بالاتر تفاوت دارد. نفت از درون سنگ هایی که شباهت با سنگ های آتشفشانی دارد استخراج می شود. نمونه هایی از این سنگ ها در حمام خانه ها وجود دارد و همه ما آن را به عنوان سنگ پا می شناسیم. حفره های کوچکی در این سنگ ها وجود دارد. در اعماق زمین نفت در درون این حفره ها جا دارد و با پمپاژ به سطح زمین می رسد. جنس لایه های عمیق بسیار متفاوت است. در مورد بستر آب های ژرف هم از بستر نرم آب های آبرفتی صحبت نمی کنیم و جنس لایه کاملا متفاوت است. البته نشست زمین یک واقعیت است که در برداشت های سطحی تر در لایه های زیرین خاک محتمل است اما آب های ژرف از عمق بسیار زیاد استخراج می شود. برای کنار گذاشتن طرح و پروژه آب های ژرف باید به جنس و کیفیت آب و هزینه های پروژه توجه کرد وگرنه از نگاه زمین شناسی استفاده از آب ژرف قابل اجرا و بی خطر است.

  کشور از نظر خشکسالی و بحران  آبی در وضعیت مطلوبی قرار ندارد. پرسش این است که چه زمانی  راهکارهای تامین آب در کشور اجرا می شود؟
مسئولین باید به این سوال پاسخ بدهند. مشکل اصلی این است که بروکراسی آب در کشور متولی مستقلی ندارد. چون ما از آب برای تامین برق استفاده می کنیم این بخش همیشه تحت تأثیر مدیریت برق کشور بود. هر زمان برای تامین برق ایجاب کرده سدی بزنیم آب را در یک جایی جمع کرده ایم و بخار شده است تا توربین ‌های مولد برق کار کنند. اول در کشور وزارت آب و برق شکل گرفت و بعد به وزارت نیرو تغییر نام داد. ولی دگرگونی خاصی در ساختار آن روی نداده است.کشور همچنان نیازمند وزارتخانه‌ای مستقل در امور آب است که به طور ویژه به امور آب بپردازد. به عقیده من اگر آب در کشور متولی مستقلی داشت این مسائل مدت‌ها پیش بررسی شده بود و امروز یکی از راهکار هایی که کشورهای منطقه از آن بهره می برند از جمله استفاده از آب شیرین کن‌ها یا اجرای پروژه های انتقال آب در مرحله بهره برداری بود و مشکلات مربوط به آب در کشور به وجود نمی ‌آمد.