مجید (آدریان) کمالی - نویسنده و مترجم آثار فلسفی

در جهانی که آزادی فردی چون گوهری مقدس ستایش می‌شود، ژولین گوبن، نویسنده فرانسوی، با لحنی هشداردهنده و تحلیلی به سراغ یکی از مهم‌ترین پرسش‌های عصر ما می‌رود: آیا فرد، در نقطه اوج استقلال خود، در حال از دست دادن اراده‌ی آزاد خویش است؟

کتاب « L’individu à la fin de son parcours» یا «فرد در پایان مسیر خود» در ظاهر روایتی است از فروپاشی نظم جمعی و سلطه‌ی فردگرایی، اما در بطن خود، اثری است فلسفی و آینده‌نگرانه درباره‌ی پارادوکسی که در بطن تمدن غربی نهفته است. از یک‌سو، ما با قدرت یافتن فرد مواجهیم، انسانی که به دنبال رهایی از هرگونه جبر، چه سیاسی و چه فرهنگی، می‌کوشد تا اراده‌ی خود را محور جهان قرار دهد. اما از سوی دیگر، همان جهان در حال غرق شدن در سیلی از تکنولوژی‌های فوق‌پیشرفته است که آزادی را نه تقویت، بلکه به شکلی زیرپوستی مهندسی و کنترل‌پذیر می‌کنند: از ژنتیک و علوم اعصاب گرفته تا الگوریتم‌ها و هوش مصنوعی.

گوبن نشان می‌دهد که در دل این تعارض، ما با یک تحول تمدنی روبه‌رو هستیم، نه زوال. اما این تحول ممکن است به قیمت از دست رفتن همان چیزی تمام شود که پروژه‌ی مدرنیته بر آن استوار بود: سوژه‌ی خودمختار. فردی که با شور و شوق به سمت رهایی از سنت‌ها و قیدهای کهن رفت، اکنون در معرض واگذاری تصمیم‌هایش به ماشین‌هایی است که سریع‌تر، دقیق‌تر و «عقلانی‌تر» از او عمل می‌کنند.

در برابر این دیدگاه، اندیشمندانی چون یوال نوح هراری، نویسنده‌ی کتاب‌هایی چون Homo Deus، از «قدرت تکامل‌یافته» انسان سخن می‌گویند و آینده‌ای هوش‌مندسازانه را می‌ستایند. از نظر آن‌ها، الگوریتم‌ها صرفاً ابزارهایی‌اند برای تصمیم‌گیری بهتر. اما گوبن در تقابل با این خوش‌بینیِ تکنوتوپیایی، این سؤال را پیش می‌کشد: اگر همه‌چیز به الگوریتم واگذار شود، دیگر چه چیزی از انسان باقی می‌ماند؟

کتاب گوبن را می‌توان تلاشی دانست برای بازاندیشی در بنیادهای اندیشه‌ی مدرن: آیا ما هنوز حاکم بر زندگی خویشیم، یا تنها کاربرانِ خوشحالِ ماشینی هستیم که در سکوت ما را می‌بلعد؟

برای آنان‌که دغدغه‌ی رابطه‌ی میان آزادی، تکنولوژی و انسان را دارند، این کتاب نه‌تنها مفید، بلکه ضروری است. گوبن ما را به تماشای سرنوشت «فرد» در عصر هوش مصنوعی می‌برد؛ عصری که در آن شاید دیگر نتوان با اطمینان گفت: من تصمیم می‌گیرم.