گزارش

بازخوانی پرونده کشتار ارامنه توسط عثمانی‌ها

اشاره: (مصطفا صباغ، روزنامه‌نگار) - در دوران جنگ جهانی اول، سقوط امپراتوری عثمانی با رشد ملی‌گرایی در میان گروه‌های جمعیتی مختلف در آن سرزمین همراه بود. ارمنی‌ها با حدود دو میلیون جمعیت پس از یونانی‌ها دومین گروه بزرگ قومی در عثمانی بودند. ازآنجایی‌که دولت عثمانی، ارامنه را مسئول شکست نظامی خود در جنگ با روسیه می‌دانست، در سال‌های جنگ، سربازان ارمنی در ارتش عثمانی گروه‌گروه تیرباران شدند. پس از جنگ نیز سردمداران تُرک بر این باور بودند که ایجاد کشوری جدید و نوین برای ترک‌ها (ترکیه) درگرو ایجاد سرزمینی با یک نژاد واحد است و این کار با تصفیه نژادی و دینی (به‌خصوص یونانیان، آشوریان و ارامنه) صورت می‌پذیرد. به همین دلیل در فاصله سال‌های ۱۹۱۵ تا 1923، نیروهای عثمانی در چارچوب سیاست خود صدها هزار ارمنی را با پای پیاده روانه صحرای سوریه کردند و هزاران ارمنی را از سراسر مناطق عثمانی گردآورده و اعدام کردند. تعداد قربانیان این فاجعه بین یک تا یک‌و‌نیم میلیون نفر برآورد می‌شود. بسیاری از مورخان از این راهپیمایی‌های مرگبار و اعدام‌ها به‌عنوان «نسل‌کشی» یاد کرده و می‌کنند. از آن زمان تاکنون دولت‌هایی که در ترکیه بر سرکار آمده‌اند، منکر وقوع قتل‌عام یا نسل‌کشی بود‌ه‌اند. رجب طیب اردوغان، نخست‌وزیر وقت در سال ۲۰۰۵، درباره اتهام قتل‌عام ارامنه گفت: «ما هیچ کار شرم‌آوری نکرده‌ایم که حال بخواهیم تهمتی بزنیم، یا پرده‌پوشی کنیم یا چیزی را فراموش کنیم.» اگرچه دولت ترکیه هیچ‌گاه این اتهام را نپذیرفته، اما ارمنی‌ها نیز همواره به دنبال آن بوده‌اند تا دولت ترکیه را مجاب به پذیرش مسئولیت این فاجعه کنند، زیرا بر اساس کنوانسیون «منع و مجازات جرم نسل‌کشی» سازمان ملل، چنین جنایاتی مشمول گذر زمان نمی‌شود و زمان و تاریخ ارتکاب این جرائم، در مجازات آن تغییری نمی‌دهد. در ایران برای اولین بار، سی نفر از نمایندگان مجلس ششم در سال 1380 با امضای توماری واقعه نسل‌کشی ارمنیان را محکوم کردند. در سال 1382 نیز سیدمحمد خاتمی، رئیس‌جمهور وقت از یادمان نسل‌کشی ارمنی‌ها در کلیسای «سرکیس مقدس» تهران دیدن کرد و با نثار گل به قربانیان این فاجعه ادای احترام کرد. از میان کشورهای بزرگ اروپایی نیز فرانسه برای نخستین بار در سال 2001 از «نسل‌کشی» ارامنه سخن گفت و آلمان هم در سال 2016 این موضوع را تایید کرد؛ اما در آمریکا ازآنجایی‌که ارتباط با ترکیه به‌عنوان یکی از اعضای ناتو (پیمان آتلانتیک شمالی) اهمیت دارد، هیچ رئیس‌جمهوری تا زمان جورج بوش هرگز از کلمه «نسل‌کشی» استفاده نکرد. اولین بار باراک اوباما در کارزار انتخاباتی‌اش از این واژه استفاده کرد و سپس دونالد ترامپ در سال 2017 کشتار ارامنه را «خشن‌ترین جنایت قرن بیستم» نامید. همچنین برای اولین بار کنگره آمریکا در سال 2019 به‌طور رسمی این فاجعه را «نسل‌کشی» خواند. سرانجام جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا به وعده انتخاباتی خود عمل کرد و برای اولین بار در آمریکا، هم‌زمان با یکصدوششمین سالگرد بزرگداشت قربانیان قتل‌عام و تبعید ارامنه در امپراتوری عثمانی این واقعه را به‌عنوان «نسل‌کشی» به رسمیت شناخت. اقدامی که خشم دولت ترکیه را برانگیخت و در واکنش به این موضوع، سفیر آمریكا در آنكارا را احضار كرد و وزیر خارجه ترکیه اظهارات بایدن درباره نسل‌کشی ارامنه را «پوپولیستی» خواند.