16 اکتبر 2021
هیئت تحریریه
تارنمای مدرن دیپلماسی
برگردان علی‌اصغر شهدی
[email protected]
سعید خطیب زاده، سخنگوی وزارت خارجه ایران اخیراً گفته است که تهران روابط خود با مسکو را بیشتر از طریق مشارکت راهبردی تقویت خواهد کرد. وی افزود: «مقدمات اولیه این سند با عنوان توافقنامه جهانی همکاری ایران و روسیه به پایان رسیده است.»
این توافق ازنظر ماهیت مشابه توافقنامه امضاء شده توسط ایران و چین در اسفند- فروردین 1400 (مارس 2021) است که قرار است به‌عنوان پیمان همکاری استراتژیک به دنبال تقویت روابط اقتصادی و استراتژیک بین دو کشور با سرمایه‌گذاری 400 میلیارد دلاری چین در زیرساخت‌ها، بخش نفت و گاز ایران و تقویت روابط امنیتی باشد. در این ارتباط خطیب‌زاده خبر از ظهور «محور شرقی» بین روسیه، ایران و چین داد.
سفر وزیر خارجه ایران به روسیه
حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران در سفر خود به روسیه در خصوص مسائل متعددی با همتای روس خود سرگئی لاوروف، ازجمله وضعیت فعلی افغانستان، قفقاز جنوبی، سوریه و ازسرگیری مذاکرات وین گفتگو کرد. روسیه و ایران از نزدیک در مورد افغانستان همکاری می‌کنند و مسکو در 28 مهرماه 1400 (20 اکتبر 2021) میزبان مذاکرات چین، هند، ایران و پاکستان با طالبان است.
این نکته را نیز باید در نظر داشت که هم روسیه و هم ایران ماهیت دولت موقت طالبان را غیر فراگیر می‌دانند. روسیه درواقع قاطعانه اعلام کرده است که به رسمیت شناخته شدن طالبان را در دستور کار ندارد. وزیر امور خارجه روسیه در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل متحد گفت: «ما درواقع در حال برقراری ارتباط با طیف وسیعی از نیروهای قومی مذهبی و سیاسی جامعه افغانستان هستیم.»
رویکرد چین در قبال افغانستان
در اینجا لازم به ذکر است که موضع چین در قبال افغانستان مشابه مسکو و تهران نیست. پکن علیرغم ابراز نگرانی‌های خود در قبال استفاده از خاک افغانستان برای تروریسم و حمایت از گروه جدایی‌طلب اویغور و جنبش اسلامی ترکستان شرقی (ETIM)، بارها گفته است که هیچ دخالت خارجی جایز نیست و باید به افغانستان اجازه داده شود تا مسیر آینده را خود تعیین کند. چین همچنین بارها علیه لغو تحریم‌های افغانستان و همچنین آزادسازی ذخایر بانک مرکزی این کشور (که بیش از 9 میلیارد دلار برآورد شده است)، توسط ایالات‌متحده که پس از سلطه طالبان بر افغانستان مسدود شده بود، صحبت کرده است.
اگر بخواهیم به برجام نگاه کنیم، روسیه از ایران خواسته است تا به مذاکرات وین که از ماه ژوئن متوقف شده است، بازگردد و درعین‌حال از ایالات‌متحده می‌خواهد تا با بازگشت به تعهدات برجامی، به محدودیت‌های ایران و شرکای تجاری این کشور پایان دهد.
گفتگوی وزرای خارجه آمریکا و روسیه
در گفتگوی آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا با وزیر امور خارجه روسیه، نقش مهم روسیه مورد تأکید قرار می‌گیرد. آنگلا مرکل در سفر خود به اسرائیل همچنین به نکته مهمی اشاره کرد که هم چین و هم روسیه نقش مهمی در بازگرداندن ایران به برجام دارند. نکته جالب این است که ایالات‌متحده تحریم شرکت‌های درگیر در ساخت خط لوله نورد استریم 2 که روسیه و آلمان را به هم متصل می‌کند را مورد معافیت قرار داده است. ایالات‌متحده همواره با این پروژه مخالفت بوده است، اما هم‌اکنون وزارت امور خارجه می‌گوید که معافیت شرکت‌های درگیر نورد استریم 2 به نفع منافع ملی ایالات‌متحده است. آلمان و روسیه از این تصمیم استقبال کردند.
در خاتمه، درحالی‌که در نزدیکی روسیه به چین در سال‌های اخیر شکی نیست، موضع روسیه در قبال افغانستان و نقش مهم آن در زمینه ازسرگیری مذاکرات وین این واقعیت را نشان می‌دهد که مسکو تمایلی به بازی نقش دوم نسبت به چین را ندارد. در همین حال سعید خطیب زاده سخنگوی وزارت خارجه ایران درباره ظهور محور شرقی بین مسکو، تهران و پکن صحبت می‌کند. واقعیات نیز گویای این امر است که با توجه به موضوعات ژئواستراتژیک بین مسکو و واشنگتن، ایالات‌متحده واقعیت نزدیک شدن تهران به محور شرق را پذیرفته است.