مرتضی مکی
تحلیلگر مسائل بین‌الملل
با توجه به نزدیک شدن هشتم آذرماه رایزنی‌ها در خصوص مذاکرات هسته‌ای و اظهارنظرهای مقامات بلندپایه جمهوری اسلامی ایران و کشورهای طرف دیگر برجام نیز افزایش پیداکرده است. در همین راستا شاهد گفت و گوی تلفنی سید ابراهیم رئیسی، ولادیمیر پوتین بودیم که دو طرف بر برداشتن تحریم‌ها و بازگشت ایران و امریکا به تعهدات خود در برجام تأکید کردند. متأسفانه مجموعه اظهارنظرها و رایزنی‌هایی که در هفته‌ها و روزهای گذشته انجام‌شده و می‌شود چشم‌انداز روشنی از مذاکرات هشتم آذر ارائه نمی‌دهد. پرسش این است که آیا مذاکرات قرار است در ادامه همان 6 دوره مذاکرات قبلی باشد یا اینکه جمهوری اسلامی می‌خواهد از نقطه صفر مذاکرات را شروع کند؟ حالا ایران و آمریکا با چه مکانیسم و سازوکاری به دنبال لغو تحریم‌ها و برگشتن ایران به تعهدات اصلی خودشان هستند؟ همچنان ابهامات زیادی دراین‌باره وجود دارد، آیا امکان لغو همه تحریم‌ها وجود دارد؟ آیا آمریکا و دولت بایدن این توانایی و قدرت یا اراده رادارند که تضمین کنند دیگر از برجام خارج نمی‌شوند؟ چه نقش و جایگاهی دولت اروپا می‌تواند در لغو تحریم‌ها و برگشت ایران به تعهدات هسته‌ای خود داشته باشد؟ رویکردهایی منوط به شفافیت و فضای امیدوارکننده از این مذاکرات دیده نمی‌شود. واقعیت این است که اگر جمهوری اسلامی ایران بخواهد از نقطه صفر مذاکرات را با آمریکا و دیگر طرف‌های برجام شروع کند، نمی‌تواند گزینه مناسبی باشد و نتیجه داشته باشد. ضمن اینکه تعهداتی در کشور آمریکا و اروپایی در حال رخ دادن است. انتخابات ریاست‌جمهوری فرانسه را در اردیبهشت‌ماه سال آینده داریم، نحوه انتقال قدرت به آلمان و انتخابات کنگره آمریکا در سال آینده راداریم. همه این‌ها نشان می‌دهد نه دولت بایدن و نه فرانسوی‌ها و نه آلمانی‌ها علاقه‌ای به آغاز مذاکره از نقطه صفر را ندارند.
از سوی جمهوری اسلامی ایران مواضع و دیدگاه‌هایی اعلام می‌شود که اگر این مواضع و دیدگاه‌ها صرفاً در حد گرفتن امتیازات و حضور قدرتمندانه برای شروع مذاکرات باشد می‌تواند نکته خوبی باشد اما اگر بخواهد این دیدگاه‌ها و مواضعی که اعلام می‌شود انعطافی نباشد که به مصالحه‌ای برای رفع تحریم‌ها دست پیدا کنیم، متأسفانه نمی‌توان آینده روشنی از مذاکرات برجام داشت و شکست مذاکرات از هم‌اکنون قابل پیش‌بینی است. این اتفاق می‌تواند اثر ناگوار بر اقتصاد وزندگی مردم ایران داشته باشد. هرچند دولت رئیسی و مقامات بلندپایه ایرانی بارها اعلام کردند که به دنبال قطع معیشت مردم و برجام یا موضوعات مشابه مطرح کرد ولی واقعیت این است که چه بخواهیم چه نخواهیم اقتصاد ایران به برجام و اف ای تی اف پیوند خورده است. زیرا اقتصاد ایران برای رشد و رونق اقتصادی نیاز به لغو تحریم‌ها و مبادلات و مراودات تجاری دارد که این مهم نیاز به پیوستن به اف تی اف دارد. اگر این دو تحقق پیدا نکند هیچ‌یک از اهداف اقتصادی دیگر دولت تحقق پیدا نخواهد کرد. چه در مبارزه با فساد چه در مبارزه با قاچاق و چه در مبارزه با رانت‌خواری‌هایی که وجود دارد. لازم است که فضای اقتصاد کشور فضای بازی باشد و یک فضای شفاف درگرو لغو تحریم‌ها و مراودات تجاری با همه کشورهای جهان است نه چند کشور محدود که آن‌ها هم عملاً نفعی برای ایران ندارند. جز اینکه پول‌های ایران در بانک‌های آن‌ها بلوکه می‌شود. باید با نزدیک شدن به هشتم آذرماه امیدوار بود که مقامات به سمت یک واقع‌بینی بیشتری در فضای داخل کشور برسند.