کمال اطهاری-کارشناس اقتصاد توسعه
برجام توافقی است که مبانی عقلانی آن در سال 1394 چیده شد و ضروری است که احیا شود. هیچ قراردادی بیعیب نیست. از کتب آسمانی بعضاً تفسیرهای گوناگونی ارائه میشود، برجام که یک قانون بشری است. اگر همین امروز برجام احیا شود تاریخمصرف آن برای ایران تنها سه سال خواهد بود. لازم است در طول این سه سال برنامه توسعه جامعی تدوین شود که تکلیف کشور را در اقتصاد جهانی روشن کند. این برنامه باید بتواند پنج نهاد اصلی را سامان بدهد و در جامعه توافقی عمومی ایجاد کند. فرصت فقط سه سال است و در غیر این صورت برجام تنها سنگی بر مزار خواهد بود.
متأسفانه آثار تحریمها امروز در جامعه دیده میشود، مثل فقر، تغذیه، تنزل اخلاق، بزهکاری و ... که همه از این موضوعات در رنج هستند. احتمالاً با شروط تعیین شده روند مذاکرات طولانی خواهد شد. همچنین در آمریکا نیز دولتها تغییر میکنند و احزاب باهم همنظر نیستند و تند کردن بازی درباره برجام ازنظر اخلاقی و عقلانی رفتار شایستهای نیست. بهزعم نویسنده اسرائیل در تند کردن این بازی نقش دارد و در بخشهایی نفوذ کرده تا مذاکرات احیای برجام به سرانجام نرسد.
اگر مذاکرات باعث شود تا تحریمها بهطور نسبی برداشته شود، برای ما موفقیت بهحساب میآید. امروز برخی فکر میکنند اگر بگوییم که همه تحریمها را بردارید و به ما تضمین بدهید، این شیوه مناسبی در برخورد با طرف مقابل است. عدهای بازی را در مذاکرات تند میکنند و حرفهایی میزنند و ژست قلدری میگیرند. دراینارتباط باید دانست که تضمین دادن امری حقوقی، پیچیده و زمانبر است.
امروز تیم اقتصادی ناکارآمدی را میبینم که به دور خود میچرخد و لقمه را به دور سر میگرداند. تیمی که برنامه جامعی ندارد و برنامهها را هم کنار میگذارد. میتوان گفت که امروز دولت فاقد برنامه است، زیرا مسائل کشور بنیادی است و پول نفت وجود ندارد که بتوان با آن بر بحرانها فائق آمد.
دراینبین وظیفه روشنفکران مغفول مانده است. پرداختن آنها به مسائل جزئی و غیر ضرور وقت را تلف میکند. ما امروز باید به این مسئله بپردازیم که الگوی اقتصادی جایگزین چیست؟ الگوی توسعه ایران چیست؟ لازم است همه این نکتهها را به هم پیوند بدهیم، تکهتکه حرف نزنیم و برای این مسائل پیکربندی ایجاد کنیم. دراینارتباط باید تمام ارکان کشور را برای بحث در مورد الگوی توسعه بسیج کنیم. دقت کنید اصفهان در مرکز و خوزستان در جنوب غربی کشور قرار دارند؛ مشکلات اصفهان، خوزستان و جاهای دیگر یکروزه ایجاد نشدهاند و اینها زنگ خطر هستند. لازم است در مورد گفتمان توسعه به توافق اجتماعی برسیم و جامعه باید در شکلگیری این توافق شرکت داده شود. دلیل انقلاب هم همین بود که مردم کنار گذاشته نشوند و نقش داشته باشند.
روشنفکران مشروطه برنامه داشتند و مردم را نسبت به آنچه باید جهت پیدا کند، اقناع کردند. برخی کارهای مثبتی که در دوره پهلوی انجام میشد محصول تلاش روشنفکران مشروطه بود. نهادهایی که امروز وجود دارند مثل سازمان برنامهوبودجه، سازمان تأمین اجتماعی، دانشگاه تهران، نهادهای صنعتی، مبانی پتروشیمیها و ... محصول همان نگاه است.
امروز درحالیکه ما هنوز برنامه هفتم را تدوین نکردهایم، چرا برنامهها یکییکی بهصورت طرح مطرح میشوند؟ از برنامه چهارم به اینسو هر برنامهای دو سال تأخیر داشته و در مورد برنامه هفتم هم هنوز خبری نیست. مسائل و مشکلات اقتصادی کشور به این صورت حل نمیشود. دراینبین کسانی که به دنبال برجام بوده و هستند، متهم به غربزدگی میشوند، این در حالی است که مردم دچار مشکلات گوناگون ازجمله فقر، کمآبی، آلودگی هوا و ... هستند.