علی بیگدلی

استاد دانشگاه و تحلیلگر مسائل سیاست خارجی

علت اصلی دخالت میخائیل اولیانوف نماینده روسیه در مذاکرات وین، در این سطح از مذاکرات، ضعف دیپلماتیک تیم اعزامی دولت سیزدهم به وین است. اگر خرد سیاسی بر روند کاری تیم ایران حاکم بود و این تیم قدرت بیان بالایی داشت و از موازین دیپلماتیک برخوردار بود، لزومی به دخالت نماینده روسیه در جریان مذاکرات وجود نداشت.

امروز نقش روسیه در مذاکرات وین موجب شده احساس شبهه در ایرانیان به وجود بیاید که به‌جا است. پرسش این است که آیا این دخالت با خواست هیئت مذاکره‌کننده ایران صورت گرفته یا روسیه خود میدان‌دار شده است؟ به نظر می‌رسد اگر ایران از ابتدا با کاهش سطح انتظارات خود و با آگاهی و توانمندی در قالب روند دیپلماسی نرم وارد مذاکرات وین می‌شد، ضرورتی به میدانداری اولیانوف در جریان گفتگوها نبود.

در این دور از مذاکرات منافع روسیه بیش از هر کشور دیگری موردتوجه است. امروز روس‌ها نقش نمایندگی ایران را بازی می‌کنند، اما در حقیقت این قدرت بزرگ بین‌المللی برای تأمین منافع خود تلاش می‌کند. چنین رفتاری که از اولیانوف دیده می‌شود، نشانه‌ای از فقدان استراتژی هوشمند در سیاست خارجی ما است. قرار دادن چنین امتیازی در دست اولیانوف روس به معنی برنده بودن روسیه در جریان این مذاکرات است.

متأسفانه هیئت ایرانی در این دور از مذاکرات از توانمندی لازم برای گفتگوهایی در این سطح برخوردار نیست، زیرا از مهم‌ترین ابزار مذاکره یعنی تسلط به زبان انگلیسی محروم است. اینکه نماینده ایران حرف‌های خود را به زبان فارسی می‌گوید و همواره مترجمی در کنار او حرف‌های او را برای طرف مقابل ترجمه می‌کند، برخلاف عرف مذاکراتی در چنین سطحی و برخلاف رفتارهای دیپلماتیک رایج است.

البته به‌طور غیررسمی نمایندگان چین هم‌ چنین نقشی را بازی می‌کنند، ولی جلوه حضور چین کم‌رنگ‌تر از نقش روسیه است؛ زیرا چینی‌ها تنها منافع اقتصادی را در نظر می‌گیرند، اما روس‌ها همواره تمایل دارند نقش سیاسی خود را برجسته کنند.

امروز غرب و به‌ویژه آمریکا بر سر مسائل متعددی با روسیه در حال گفتگو است که اخیراً تنش‌های قزاقستان و نقش روسیه در سرکوب مخالفان نیز به این موضوعات اضافه شده است و می‌توان گفت روسیه در موقعیت‌هایی نظیر مذاکرات وین با کارت ایران بازی کرده و می‌کند. امروز اولیانوف در حال نشان دادن چهره مطلوبی از روسیه در فضای مذاکره است. اولیانوف انگار دارد نقش قهرمانی را بازی می‌کند که احتمالاً پایان دهنده مشکلات دائمی غرب با ایران است؛ اما نقش روسیه در جریان مذاکرات و اظهارنظرهای اولیانوف نه‌تنها در داخل ایران، بلکه در فضای بین‌الملل نیز مورد سؤال است.

امروز هیئت ایرانی با هیچ رسانه‌ای در مورد مذاکرات وین مصاحبه نمی‌کند و این در و پنجره بسته ایرانی‌ها به روسیه قدرت داده تا میدان‌داری کند و نماینده روسیه پیوسته در حال انتشار اخبار است و هر چه می‌خواهد در مورد مذاکرات می‌گوید و هر نقشی که دوست دارد بازی می‌کند. این نقش روسیه می‌تواند به زیان کشور باشد، زیرا تجربه نشان داده که میانجی‌گرها نخست به فکر منافع خود هستند و بعد به فکر منافع طرفین مناقشه.

برخی مقامات در کشور به روسیه و چین اعتماد پیدا کرده‌اند و نه‌تنها در مسائل اقتصادی که منفعت چندانی برای ما به همراه نداشت، بلکه در مسائل سیاسی نیز به این دو کشور نقش داده‌اند. ایران به دلیل سیاست تهاجمی که نسبت به غرب دارد، تمایل به شرق پیدا کرده است. درحالی‌که این دو کشور قابل‌اعتماد نیستند، زیرا نمی‌توان نمونه‌هایی در دنیا پیدا کرد که دو کشور چین و روسیه در توسعه و احیای اقتصاد آن‌ها نقش مؤثری بازی کرده باشند.