دکتر قاسم محبعلی

تحلیلگر امور بین‌الملل

خبرهایی که درباره مواضع اخیر طرفین مذاکرات ازجمله آمریکا، فرانسه و نماینده روسیه از جریان گفت‌وگوها منتشر می‌شود و همچنین بیانات دیروز رهبری می‌توان نتیجه گرفت که گام‌های اولیه و مثبتی در مذاکرات برداشته‌شده و یخ مذاکره با غرب اندکی آب‌شده است.

البته آنچه از ابتدای مذاکرات مطرح بود بازگشت ایران و آمریکا به برجام 2015 بود. طبیعی است که هر پیش‌شرطی از طرف ایران و آمریکا و هر آنچه این دو کشور در جریان مذاکرات روی میز بگذارند به معنای ورود روند مذاکره به مرحله توافق جدید است. مواضع دولت سیزدهم در دور جدید مذاکرات در ابتدا خارج از چهارچوب برجام بود. شاید این تیم جدید متوجه نبود و نیست که با طرح موضوعاتی جدید و اصرار بر آن مسائل واضح است که به معاهده برجام پایان می‌دهد و در آن صورت طرف مقابل یعنی غرب و به ویژه ایالات‌متحده مواضع و اقدامات جدید علیه ایران اتخاذ و انجام دهد. آمریکا می‌تواند موضوعاتی جدید مثل آنچه تیم جدید مذاکره‌کننده ایرانی‌ها مطالبه کرده‌اند را مطرح کند. همان‌طور که دیدیم آمریکایی‌ها و حتی اعراب که در جریان مذاکرات نیستند نیز مسائلی مثل فعالیت‌های موشکی ایران و روند فعالیت ایران در خاورمیانه و موضوعات حقوق بشری را پیش کشیدند و در فصل‌هایی از جریان مذاکرات خواستار رسیدگی و تعیین تکلیف این موارد شدند.

وقتی ایران موضوع برداشته شدن تمام تحریم‌ها را مطرح می‌کند، باید دقت داشت که تمام تحریم‌های کشور در چهارچوب توافق برجام بررسی نمی‌شود. در مسئله راستی آزمایی نیز باید گفت توافق برجام در راستای قطعنامه‌های شورای امنیت پیرامون برنامه هسته‌ای ایران شکل‌گرفته است. این قطعنامه‌ها تنها برای طرف ایرانی الزام‌آور بود نه برای طرف‌های مقابل آنها که در شورای امنیت قطعنامه نداشتند! کشورهای پنج بعلاوه یک از طرف شورای امنیت با ایران مذاکره کردند تا به یک توافق میانه به نام برجام رسید و چهره ایران آن طور که دولت اوباما هدف‌گذاری کرده بود، تخریب نشد.

امروز اگر مذاکرات به جایی برسد و توافقی حاصل شود در حقیقت ما به همان برجام 2015 برمی‌گردیم و تحریم‌های مربوط به فعالیت‌های هسته‌ای ایران برداشته می‌شود. اما مدت برجام 2015 موضوع دیگر است. زیرا عمر برجام 2015 در ژوئن 2023 به پایان می‌رسد و از عمر همین برجام نیز چیزی نمانده است. برجام در زمان تصویب برای هشت سال برنامه‌ریزی‌شده بود. به‌نوعی برجام در حال پایان‌یافتن است و در پایان این مدت شورای امنیت مجدداً تشکیل جلسه خواهد داد و درباره فعالیت‌های هسته‌ای ایران تصمیم‌گیری خواهد کرد. بنابراین باید برای یک سال و نیم دیگر انتظار کشید و دید آیا انتظارات شورای امنیت از ایران برآورده شده است یا نه؟ احتمال زیادی وجود دارد که مابعد از این مدت مذاکراتی جدید بر پایه انتظاراتی جدید داشته باشیم. مگر اینکه برنامه هسته‌ای ایران مورد تأیید شورای امنیت باشد و در فعالیت‌های هسته‌ای ایران نیز مثل فعالیت‌های مشابه در سایر کشورها ازجمله ژاپن، آلمان، سوئد و سوئیس تلقی ‌شود و این نیازمند نظر مثبت شورای امنیت است تا فعالیت‌های هسته‌ای ایران را صلح‌آمیز و به‌دوراز انحراف تشخیص دهد یا خیر.