علیرغم انبوهی از جلسات برگزارشده در هفتههای اخیر میان امریکا، ناتو، اوکراین و روسیه باهدف یافتن راهحل دیپلماتیک بهمنظور کاهش تنش در مرز اوکراین و روسیه نتیجه مطلوبی حاصل نشده است. شکاف بین انتظارات روسیه و غرب آشکارشده است. روسیه بهصراحت گفته که اگر غرب حاضر به تعلیق عضویت اوکراین در ناتو نشود پوتین درصدد برچیدن کامل ساختار امنیتی اروپا در دوران پس از جنگ سرد بر خواهد آمد و از توافقهای بینالمللی حاکم بر حقوق کشورها بهمنظور تعیین سرنوشت خارج خواهد شد امری که امریکا و متحدان آش هرگز آن را نخواهند پذیرفت.
تحرکات نظامی روسیه در امتداد مرز اوکراین با آن کشور بیوقفه ادامه دارد و ارتش روسیه از سال ۲۰۱۴ میلادی خاک اوکراین را اشغال کرده و در بخشهایی از آن درگیر جنگ بوده است. همچنین، روسیه اعلام کرده که مانور نظامی مشترک برگزارشدهاش با بلاروس را تا ۲۰ فوریه ادامه خواهد داد و از این طریق افزایش نیروهای نظامی مستقرشده خود در مرز با اوکراین را توجیه میکند. نیروهای روس در حال حاضر در نزدیکی مرزهای جنوبی و جنوب شرقی با اوکراین متمرکزشدهاند که مرحله پیش از آغاز عملیات محسوب میشود.
وقوع درگیری نظامی بزرگ در اوکراین یک فاجعه خواهد بود. این رخدادی است که هیچکس نباید آن را آرزو کند. بااینوجود، اکنون این احتمال وجود دارد و «جو بایدن» رئیس جمهوری امریکا نیز به آن اشاره کرده است. امریکا باید خود را برای این احتمال آماده کند.
چه اتفاقی خواهد افتاد؟
با فرض شکست دیپلماسی، سه سناریوی احتمالی وجود دارند که قابلیت اجرا خواهند داشت. این که کدام یک محقق خواهند شد به این بستگی دارد که پوتین تصمیم میگیرد چگونه میتواند به بهترین شکل به اهداف نهایی خود برسد: فلج کردن قابلیتهای نظامی اوکراین، ایجاد آشفتگی در دولت اوکراین و در نهایت تبدیل اوکراین به یک کشور شکست خورده نتایجی هستند که پوتین به دنبال آن خواهد بود. در آن صورت، به وضعیت اوکراین به عنوان یک دشمن لاینحل و چالش امنیتی فزاینده جدی برای روسیه پایان داده خواهد شد. پوتین از چشم انداز یک مدل دموکراتیک شکوفا در مهد تمدن اسلاوی نفرت دارد چرا که در آن صورت شهروندان روس با الگوبرداری از اوکراینیها خواستار دموکراسی در کشورشان خواهند شد امری که پوتین را نگران میسازد. در مواجهه با کاهش نفوذ و کنترل بر سیاست داخلی و خارجی اوکراین، کرماین تنها با استفاده از نیروی نظامی میتواند به اهداف خود دست یابد.
سناریو اول
راهحل دیپلماتیک اجباری برای بحران کنونی است. روسیه میتواند با به رسمیت شناختن یا ضمیمه کردن منطقه اشغالی دونباس در شرق اوکراین اقدام کند. حزب کمونیست روسیه پیشتر به صورت لایحهای از دومای آن کشور خواستار به رسمیت شناختن دولتهای جدایی طلب در دونباس مشابه تصمیم روسیه در قبال آبخازیا و اوستیای جنوبی دو منطقه جدا شده از گرجستان شده بود. این گزینه به کرملین اجازه خواهد داد از تشدید تنش نظامی بیشتر جلوگیری کند و همزمان کماکان بازی همراه با برد را برای خود حفظ نماید. همچنین، رهبری روسیه امیدوار است اوکراین دچار اشتباه محاسباتی شود مشابه آن چه در سال ۲۰۰۸ میلادی توسط «میخائیل ساکاشویلی» رئیس جمهوری وقت گرجستان رخ داد. در آن زمان، ساکاشویلی تصمیم گرفت با جدایی طلبان مورد حمایت روسیه در آبخازیا و اوستیای جنوبی بجنگد و کرملین بهانهای برای اقدام نظامی بیشتر پیدا کرد.
با این حال، چنین اقداماتی به تنهایی دستاوردی برای روسیه نخواهند داشت. این وضعیت باعث میشود روسیه ظرفیت وارد ساختن ستون پنجم طرفدار کرملین را در سیاست داخلی اوکراین از دست دهد. اگر پوتین این مسیر را انتخاب کند امریکا و ناتو احتمالاً با استقرار نیروهای نظامی بیشتر ناتو پاسخ خواهند داد این وضعیت نوعی معضل امنیتی را ایجاد میکند که کرملین میخواهد از آن اجتناب ورزد.
سناریوی دوم
شامل حمله محدود روسیه با استفاده از از نیروهای هوایی برای تصرف قلمروهای اضافی در شرق اوکراین و در دونباس و شاید گسترش اقدامات آش برای برسمیت شناختن استقلال آن منطقه و یا الحاق کامل آن به فدراسیون روسیه است. در این سناریو، روسیه ماریوپل بندر اصلی اوکراین در دریای آزوف و همچنین، خارکف شهری بزرگ و با اهمیت نمادین به عنوان پایتحت بین جنگی جمهوری سوسیالیستی شوروی اوکراین را اشغال خواهد کرد. روسیه میتواند با یک حرکت گاز انبری از شرق و جنوب با استفاده از نیروی زمینی، هوایی و دریایی حمله بلندپروازانهتر و گستردهتری را انجام دهد. از ناحیه جنوب، روسیه میتواند یک پل زمینی ایجاد کند که کریمه را به سرزمین اصلی روسیه متصل سازد. همچنین، روسها میتوانند عملیات آبی و خاکی را برای تصرف اودسا مهمترین بندر اوکراین آغاز کنند.
چنین اقدامی اوکراین را از داشتن بنادر اقتصادی حیاتی در امتداد سواحل جنوبی خود محروم ساخته و آن کشور را در خشکی محصور میسازد و مشکلات لجستیکی طولانی مدت روسیه در تأمین منابع از جمله آب برای کریمه را حل میکند. این یک عملیات عظیم خواهد بود که نیازمند تمام نیروهایی است که روسیه در کریمه و در امتداد مرزهای شرقی و شمالی اوکراین مستقر کرده است. همچنین، این سناریو مستلزم اشغال و نگهداری زمینهای مورد بحث است. روسیه مجبور خواهد شد برای اشغال شهرهای بزرگ اوکراین دست به تلاشی پرهزینه زده و نیروهای خود را در معرض جنگ شهری دشوار، لشکرکشی طولانی مدت و یک شورش پرهزینه قرار دهد. علاوه بر آن، تصرف و حفظ زمین برای یک اشغال طولانی مدت اوکراین را تضعیف میکند، اما منجر به تبدیل شدن آن کشور به یک کشور شکست خورده نمیشود.
سومین و محتملترین سناریو
یورش تمام عیار روسیه با استفاده از نیروی زمینی، هوایی و دریایی به تمامی محورهای حمله است. در این سناریو، روسیه برتری هوایی و دریایی را در سریعترین زمان ممکن ایجاد خواهد کرد. نیروهای زمینی روسیه سپس به سمت خارکف و در جبهه شمال شرقی پیشروی خواهند کرد و گروه دیگری از آن نیروها که در کریمه و دونباس مستقر هستند از جنوب و شرق پیشروی خواهند کرد. در همین حال، نیروهای روسیه که در بلاروس مستقر هستند میتوانند مستقیماً کی یف را تهدید کنند و بدین وسیله نیروهای اوکراینی را تحت فشار قرار دهند. این نیروها میتوانند برای تسریع در روند تسلیم شدن دولت اوکراین به سوی کی یف پیش روی کنند.
در این سناریو اشغال طولانی مدت اوکراین بعید به نظر میرسد. آرام کردن شهرهای بزرگ مستلزم سطحی از جنگ شهری و تلفات اضافی است که احتمالاً ارتش روسیه میخواهد از آن اجتناب ورزد. نیروهای روس احتمالاً پس از دستیابی به یک توافق دیپلماتیک مطلوب یا وارد ساختن خسارت کافی بر اوکراین از آن کشور عقب نشینی خواهند کرد. پس از آن، اوکراین و غرب باقی میمانند تا گزینههای پیش رویشان را انتخاب کنند.
در صورت واکنش متقابل ناتو امریکا، روسیه قادر خواهد بود ساختمانهای اداری از جمله نهاد ریاست جمهوری وزارت دفاع اوکراین را هدف شلیک راکت و توپ باران قرار دهد و یا موشک باران از طریق موشکهای کروز و بالستیک کوتاه برد قرار دهد. حملات سایبری روسیه میتوانند به زیر ساختهای حیاتی مانند شبکه برق اوکراین آسیب بزنند و دولت اوکراین را بیشتر فلج سازند. همچنین، روسیه میتواند باهدف قرار دادن مراکز ساخت موشکهای کروز نپتون، سامانه موشکی ساپسان و موشکهای بالستیک کوتاه برد HRIM-۲ تهدید احتمالی از جانب بازدارندگی متعارف اوکراین را در آینده نزدیک نابود سازد. اگر همه چیز طبق برنامه روسیه پیش برود حملات باعث فلج شدن دولت اوکراین، زیرساختهای نظامی و اقتصادی آن کشور میشود که همگی گامهایی مهم در راستای هدف تبدیل اوکراین به یک کشور شکست خورده هستند.