هوای تهران در وضعیت ناسالم
شرکت کنترل کیفیت هوای تهران اعلام کرد: شاخص کیفیت هوای تهران در ابتدای روز یکشنبه، ۱۳ تیرماه بر روی عدد ۱۱۶ و همچنان ناسالم است. به گزارش همشهری آنلاین، بر اساس اطلاعات شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، هوای تهران همچنان ناسالم و در برخی نقاط شهر خطرناک است. به همین دلیل استانداری تهران روز گذشته تمامی ادارات و مهدهای کودک استان تهران به جز شهرستان‌های فیروزکوه و دماوند را تعطیل کرد. طبق داده‌های این شرکت، تهران از ابتدای سال ۱۴۰۱ تاکنون که ۱۰۵ روز از آن گذشته، فقط دو روز هوای پاک داشته است.
همچنین بر اساس اطلاعات آنلاین سایت جهانی بررسی آلودگی هوا (IQAir)، تهران تا ساعت ۸ و ۱۵ دقیقه صبح به عنوان چهارمین شهر آلوده جهان شناخته شد. شهرهای سانتیگو، لاهور و دهلی با آلودگی بیشتر در رتبه اول تا سوم شهرهای آلوده قرار دارند.
سازمان هواشناسی با هشدار نسبت به سیلابی شدن رودخانه‌های فصلی در برخی استان‌ها از تداوم آلودگی ناشی از گردو خاک و افزایش دما در اکثر مناطق کشور خبر داد.
بر اساس تحلیل نقشه‌های هم دیدی و آینده‌نگری سازمان هواشناسی در استان‌های مرزی ایلام، خوزستان، بوشهر و جنوب فارس وزش باد همراه با گردو غبار پدیده حاکم است.
۶۲ خوزستانی در ICU
خوزستان معاون درمان دانشگاه علوم پزشکی جندی‌شاپور اهواز از مراجعه ۵۳۲ بیمار دارای علائم تنفسی و قلبی به مراکز درمانی خوزستان در پی وقوع گرد و غبار در روز گذشته خبر داد.
دکتر حبیب حی‌بر در گفت‌وگو با ایسنا، اظهار کرد: در پی وقوع پدیده گرد و غبار، از ساعت ۸ صبح یکشنبه ۱۲ تیرماه تا ساعت ۸ صبح دوشنبه ۱۳تیرماه، ۵۳۲ نفر با عوارض گرد و غبار اعم از علائم تنفسی و قلبی و ... به مراکز درمانی خوزستان مراجعه کردند. وی افزود: ۴۵۳ نفر از این افراد به صورت سرپایی درمان و ۱۷ نفر در بخش‌های عادی بیمارستان‌ها بستری شدند. ۶۲ نفر نیز در بخش‌های ویژه بستری‌شده‌اند.
سه عنصر ایجاد طوفان گرد و خاک
بینجامین کوک، دانشمند محیط‌زیست در دانشکده آب و هوای دانشگاه کلمبیا گفت: «سه عنصر لازم است تا یک طوفان گرد و خاک به راه بیفتد: باد، یک منبع خاک که پوشش گیاهی آن نزدیک به هیچ باشد و آب و هوای به‌شدت خشک. طوفان‌های اخیر عراق به دلیل کمبود بارندگی، بحران آب و فعالیت‌های انسانی شدت گرفته‌اند.»
فاجعه خشک‌سالی در راه است
سال 2021 دومین سال خشک‌سالی در فصل بارندگی در ۴۰ سال گذشته به‌حساب می‌آید که نتیجه آن کمبود محصولات کشاورزی بود. بر اساس آمار ناسا در بیشتر مناطق عراق ذخیره آب زیرزمینی که از آن برای کشاورزی و آب آشامیدنی استفاده می‌شود در پایین‌ترین میزان خود قرار دارد. به گفته عبدالرحمن کمبود آب پوشش گیاهی را کم می‌کند و سطح خاک برای طوفان گرد و خاک مهیا می‌شود.
تالاب‌های جنوب عراق و ایران که بسیاری از مردم در آنها کشاورزی می‌کنند در حال خشک شدن هستند. اسماعیل آل عامری، یکی از محققان در دانشگاه برکبک در لندن می‌گوید: «از بین رفتن دریاچه آب شور آل ساوا در ۲۴۱ کیلومتری جنوب بغداد منبع جدیدی از گل، لجن و نمک برای طوفان خاک بر جا می‌گذارد. ساخت سد بر رودخانه‌های دجله و فرات بر این مشکل افزوده و البته عملیات نظامی در عراق به لایه‌های سطح خاک آسیب رسانده است.»
فعالیت‌های انسانی اوضاع را بدتر کرده است
در ایران و عراق طوفان‌ها همچنین به سو مدیریت رودخانه‌های مشترک و کشاورزی هم مرتبط است. شرایطی که موجب شکل گرفتن طوفان‌های گرد و غبار می‌شود به دلیل فعالیت‌های انسان تشدید شده است. خاورمیانه دو برابر بقیه جهان در حال گرم شدن است. این منطقه از دوران قبل از صنعتی شدن حدود ۲.۳ درجه فارنهایت گرم‌تر شده است. گرم شدن هوا، به همراه مشکلات تأمین آب مناطق کویری را آماده طوفان‌های بیشتر می‌کند. آل عامری می‌گوید: «این تغییرات آب و هوایی شدید شاخص‌های واضح تغییرات اقلیمی هستند.»
یکی از مسئولان وزارت محیط‌زیست عراق در این ارتباط گفت «روزهای خاکی عراق به بیش از ۲۴۳ تا ۲۷۲ روز در سال در طول دو دهه رسیده‌اند. عراق ممکن است تا سال ۲۰۵۰، ۳۰۰ روز طوفان گرد و غبار در سال داشته باشد.»
بر اساس تخمین سازمان ملل خاورمیانه و شمال آفریقا سالانه حدود ۱۳ میلیارد دلار از تولید ناخالص داخلی خود را به دلیل این طوفان‌ها از دست می‌دهند. این طوفان‌ها همچنین تأثیر زیادی بر سلامت افراد دارند. طوفان‌های گرد و خاک می‌توانند موجب سرفه، آبریزش بینی، حمله‌های آسمی، حساسیت چشم و مشکلات دیگر شوند. این طوفان‌ها همچنین آلودگی‌های آسیب‌زایی را با خود حمل می‌کنند.
سازمان غذا و داروی عربستان سعودی در زمان آخرین طوفان شن و خاک از مردم خواست ماسک بزنند و از خوردن غذاهایی که در هوای بیرون بوده‌اند خودداری کنند تا از خود در مقابل آلودگی این طوفان محافظت کنند.
راهکار کشورها برای مقابله با طوفان گرد و خاک
کاشت درخت و گونه‌های گیاهی یکی از راه‌حل‌های مقابله با طوفان‌هاست. در زمان طوفان‌های گرد و خاک در ایالات‌متحده در دهه ۱۹۳۰ دولت فدرال میلیون‌ها درخت کاشت تا از برخاستن خاک در جلگه‌ها جلوگیری کند. این کمربندهای سبز از فرسایش خاک را کم کردند و باعث ایجاد رطوبت در خاک شدند. عربستان سعودی قصد دارد ۱۰ میلیارد درخت در طول ده سال آینده بکارد تا رد پای کربن و تخریب زمین را کاهش دهد. محمد بن سلمان ولیعهد عربستان سال گذشته از «نوآوری سبز خاورمیانه» رونمایی کرد که مورد استقبال سازمان ملل نیز قرار گرفت. برنامه‌ای که در آن با سایر کشورهای عربی برای کاشت ۴۰ میلیارد درخت دیگر همکاری می‌کند.عراق نیز در ده‌ساله گذشته کاشت اکالیپتوس و درخت زیتون و نخل خرما در اطراف کربلا را انجام داده است. دولت‌های منطقه باید اقدامات مشترک بیشتری برای برخورد با این بحران انجام دهند. ما باید یک‌قدم جلوتر از طوفان گرد و خاک باشیم نه اینکه طوفان یک‌قدم جلوتر از ما باشد.
خروشان‌ترین رودخانه‌های ایران در حال خشک شدن
کارون پرآب‌ترین و بلندترین رودخانه ایران خشکید. سفیدرود دومین رودخانه بلند ایران به طول ۷۶۵ کیلومتر و پرآب‌ترین رودخانه استان گیلان که آب بیشتر از ۱۷۰ هزار هکتار شالیزار‌های برنج را تأمین می‌کرد، به احتضار افتاده است. این روز‌ها تصویر ماهی‌های خشکیده بر بستر تفتیده و ترک‌خورده سومین رودخانه خروشان ایران یعنی کرخه منتشر می‌شود و رود پرآب دز که از کوه‌های زاگرس سرازیر می‌شد، نفس‌های آخر را می‌کشد و برای اولین بار در تاریخ خشکیده است. رودخانه کشکان لرستان، رودخانه پرآب چالوس که از رشته‌کوه‌های البرز جاری می‌شد، رود ارس و هیرمند که به رود وحشی معروف بود، خشکیده‌اند و حالا تعداد استان‌های بیابانی ایران بنا به اعلام سازمان منابع طبیعی از ۱۴ استان به ۲۱ استان رسیده و حالا بسیاری از مردمان روستا‌های غرب ایران بر اثر کمبود ذخایر آب پشت سدها، آب لوله‌کشی‌شان هم قطع‌شده است. هدایت فهمی، مدیرکل سابق منابع آب وزارت نیرو به «شرق» می‌گوید که در ایران مدیریت فاجعه‌بار منابع آب را به تغییرات اقلیمی تقلیل می‌دهند تا از قصور خود برای رخ‌داده فاجعه ملی بحران آب فرار کنند. او وضعیت منابع آب غرب ایران را بحرانی توصیف می‌کند.
گوهر رود و زرجوب کانال انتقال فاضلاب شده‌اند
تورج فتحی، کارشناس منابع آب، معتقد است مشکل فقط ازدست‌دادن منابع آبی سطحی به لحاظ کمی نیست بلکه این منابع از نظر کیفی هم در معرض آسیب شدید قرار دارند. او به «شرق» توضیح می‌دهد: ورود فاضلاب‌های تصفیه نشده به رودخانه‌ها به ویژه در مناطق شمالی تأثیر اکوسیستمی بسیار هولناکی خواهند داشت؛ آن‌قدر که حتی رود‌هایی مثل گوهر رود و زرجوب رشت هم که به زلالی و شفافیت آب شهره بودند حالا به کانال انتقال فاضلاب تبدیل‌شده‌اند که از این فاضلاب خالص در کشاورزی استفاده می‌شود و اکنون دیگر گیلان از استان‌های پرخطر در آلودگی آب است. به عقیده فتحی تغییر قوانین مربوط به منابع آبی و به ویژه آب‌های سطحی و تطبیق آن با وضعیت اخیر می‌تواند اولین و مهم‌ترین قدم در راستای بهبود وضعیت کنونی باشد. اقدامی که سه نهاد وزارت نیرو، وزارت جهاد کشاورزی و سازمان محیط‌زیست باید به آن توجه ویژه‌ای داشته باشند.
۳۵۰ شهر درگیر تنش آبی
در‌حال‌حاضر حدود ۳۰۰ تا ۳۵۰ شهر درگیر تنش آبی داریم که تعدادشان با خشک شدن رودخانه‌ها در حال افزایش است. او می‌گوید: همین الآن هشت‌میلیونی نفر از جمعیت روستایی کشور درگیر تنش آبی هستند؛ ۱۳ هزار روستای بالای ۲۰ خانوار و ۱۶ هزار روستای زیر ۲۰ خانوار دچار مشکل آب هستند که این تنش با خشکی رود‌ها برایشان تشدید خواهد شد. بدتر اینکه تنش‌ها به ویژه در غرب کشور قطعاً تبعات معیشتی و سپس اجتماعی خواهد داشت و فقط در حد آسیب به طبیعت باقی نمی‌ماند.
فهمی تأکید دارد که کشور در مرحله خطرناکی است و درگیر تشدید بیابان‌زایی شده، درنتیجه تمام مؤلفه‌های طبیعی اکنون در خطر است. این کارشناس می‌افزاید: خشک‌سالی به‌طور طبیعی جریان‌های رود و ورودی سدها را کاهش می‌دهد، ولی این مسئله موجب نمی‌شود سوء مدیریت و حکمرانی درست در بخش آب و مدیریت سرزمینی را نادیده بگیریم. به باور او اگر مدیریت درست و حکمرانی پایداری داشتیم، قطعاً می‌توانستیم به‌راحتی تبعات خشک‌سالی را کنترل کنیم، ولی این اتفاق نیفتاده و مدیریت سرزمینی در ایران بر مبنای فکر کردن تنها برای همان لحظه بوده، آن هم پس از اتفاق بحران نه پیش از آن. عباسعلی نوبخت، سرپرست جدید سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری ایران در مراسم معارفه خود خبر داد که مساحت استان‌های بیابانی ایران ۶۶ درصد بیشتر شده و مناطق بحرانی برای ریز گردها هم حدود ۴۳ درصد گسترش داشته است. به گفته نوبخت تعداد استان‌های بیابانی ایران از ۱۴ مورد در آغاز برنامه چشم‌انداز ۲۰ ساله، اکنون به حدود ۲۱ استان رسیده است.