14 نوامبر 2022 - 15:46
ابراهیم فلاحی
تارنمای تهران تایمز
برگردان علیاصغر شهدی
Asghar.shahdi@gmail.com
هزاران سال است که ایران به دلیل موقعیت ژئوپلیتیکی خود مسیر مهمی برای ترانزیت کالاهای خارجی بوده است. این کشور نقش به سزایی در حملونقل کالاها از غرب به شرق به عنوان یکی از ایستگاههای اصلی در مسیر جاده ابریشم باستانی ایفا کرده است.
این ظرفیت عظیم اما در عصر مدرن به دلیل جنگ، درگیریهای سیاسی و تحریمها و بهتبع آن کمبود زیرساختها کمرمق ماند، اما اکنون شرایط جهانی به نفع ایران در حال تغییر بوده و فرصتهای جدیدی در افق پدیدار شده است.
جنگ اوکراین، علیرغم پیامدهای سنگینی که برای بسیاری از کشورها داشت، فرصتی را برای ایران فراهم کرده است تا به قطب ترانزیت جهانی تبدیل شود.
درگیری بین اروپا و روسیه بر سر جنگ اوکراین که منجر به اعمال تحریمهای شدید علیه این کشور شد، دولت روسیه را از نظر اقتصادی در گوشه رینگ گذاشت و بسیاری از کشورهای اروپایی مرزهای خود را بر روی کالاهای روسی بستند و دسترسی بازرگانان این کشور به کالاهای روسیه را سخت کردند. در نتیجه بازارهای مقصد این کشور شروع به جستجوی راههای جدیدی برای توزیع کالاهای خود در سراسر جهان بهویژه در آسیا کرد و کریدور بینالمللی ترانزیتی شمال - جنوب (INSTC) بار دیگر در کانون توجه قرار گرفت.
کریدور شمال جنوب INSTC و ایران
قرارداد راهاندازی کریدور INSTC در سال 1379 (2000) توسط ایران، هند و روسیه امضا شد، اما باوجود همه علاقه و هیاهوها، توجه به این مسیر بهمرورزمان به دلیل موانع ژئوپلیتیکی ازجمله رکود اقتصادی جهانی، تحریمهای آمریکا علیه ایران، درگیری در قرهباغ و همهگیری کرونا کمرنگ شد. اکنون شبکه چندوجهی کشتیها، راهآهن و جادهها بار دیگر اهمیت خود را بهعنوان مهمترین پیوند تجاری بین آسیا و اروپا پیدا کرده است.
یکی از مزیتهای مهم این مسیر حملونقل، ارزانتر بودن 30 درصدی هزینه حمل کالا از طریق این کریدور است. همچنین زمان انتقال کالاهای هندی به روسیه از طریق کانال سوئز را به نصف کاهش میدهد. ایران میتواند از این مسیر ترانزیتی برای توزیع کالاهای اروپایی در کوتاهترین زمان ممکن و با هزینه کمتر نسبت به سایر مسیرهای اقیانوس هند و خلیجفارس استفاده کند.
پیشبینی میشود که پس از بهرهبرداری کامل از INSTC، ایران بتواند سالانه ۲۰ میلیارد دلار سود ترانزیت به دست آورد که به کاهش وابستگی خود به درآمدهای نفتی کمک میکند.
تبدیلشدن به قطب ترانزیتی منطقه
ایران با استفاده از ظرفیتهای کریدور شمال جنوب INSTC علاوه بر گسترش حجم مبادلات تجاری با روسیه و کشورهای منطقه، میتواند سهم عظیمی از ترانزیت سالانه کشورهای مذکور را به خود اختصاص دهد. هفته گذشته، ایگور یوگنیویچ لویتین، دستیار رئیسجمهور روسیه در رأس هیئتی بلندپایه به ایران سفر کرد تا با وزیر حملونقل و شهرسازی ایران پیرامون گسترش روابط و بهبود حملونقل دیدار کند.
بر اساس اعلام وزارت حملونقل ایران، لویتین از سوی پوتین رئیسجمهور روسیه موظف شد اقدامات لازم را برای اجرای خط آهن رشت - آستارا و سیگنال دهی خط آهن اینچه برون-گرمساز (هر دو در مسیر INSTC هستند) در کشور انجام دهد.
ایران علاوه بر اتصال هند به اروپا از طریق این کریدور، میتواند آسیای مرکزی را به اقیانوس هند و خلیجفارس متصل کند. کشورهای محصور در خشکی در آسیای مرکزی میتوانند از راهآهن این کریدور برای دسترسی به دریاهای آزاد استفاده کنند. قزاقستان، ترکمنستان، ترکیه، عراق و افغانستان نیز با اتصال خطوط راهآهن خود به ایران علاقهمند به پیوستن به این پروژه عظیم هستند.
قزاقستان در اوایل ماه جاری با ایران برای استفاده از شبکه ریلی این کشور و شبکه بندر جنوبی شهید رجائی برای ترانزیت کالا به مناطق آسیای مرکزی و کشورهای مشترکالمنافع (CIS) به توافق رسید. ایران همچنین به دنبال پیوستن راهآهن خود به عراق بوده است تا از این کشور عربی برای تسهیل دسترسی به بازار سوریه استفاده کند، بهاینترتیب سوریه نیز میتواند بهنوعی به کریدور شمال جنوب INSTC متصل شود.
مسیر ریلی و دریایی نیز میتواند به پروژه جاده و کمربند چین بپیوندد که به دنبال احیای جاده باستانی ابریشم است. چین بهعنوان یکی از شرکای تجاری اصلی ایران، پس از شروع بحران اوکراین، برای ترانزیت کالاهای خود به اروپا به سراغ آسیای مرکزی و دریای خزر رفته و ایران میتواند نقش مهمی در ارسال کالاهای چینی به مقصد بازی کند. شرایط کنونی بینالمللی فرصت مناسبی را برای ایران فراهم کرده است تا با توسعه زیرساختهای ریلی و ترانزیتی، نقشی پررنگ در اجرای گستردهتر کریدور شمال-جنوب INSTC ایفا و به یک قطب تجاری منطقهای تبدیل شود. با توجه به هزینههای کمتر و زمان کوتاهتر مبادلات تجاری از این مسیر، ایران میتواند به اصلیترین حلقه تجاری آسیا و اروپا تبدیل شود.