“عادی‌سازی روابط ما با اسرائیل، به معنای تغییر موضعمان نسبت به مسئله فلسطین نخواهد بود.” این نقل‌قول از وزیر امور خارجه ترکیه است پس از آنکه اقدامات آنکارا و تل‌آویو در راستای گسترش روابط سبب شد تا افکار عمومی ترکیه دولت را به روی‌گردانی از آرمان فلسطین متهم کنند.
میدل ایست نیوز نوشت: روابط ترکیه و اسرائیل با سرعت زیادی به‌سوی بهبود در حرکت است و به نظر می‌رسد انگیزه‌هایی که سبب ارتقای روابط می‌شود بسیار بیشتر از موانع بازدارنده هستند.
زمینه اختلافات
ترکیه از زمان روی کار آمدن حزب اسلام‌گرای عدالت و توسعه خود را حامی فلسطین معرفی کرده و در مجامع مختلف هواداری خود از آرمان فلسطین را اعلام کرده است.
این مسئله با وجود همکاری‌های ترکیه با گروه‌های اسلام‌گرای منطقه از جمله حماس و اخوان‌المسلمین شدت یافته است و مانعی جدی برای برقراری روابط با رژیم صهیونیستی به‌حساب می‌آید.
در سال 2010 نظامیان اسرائیل به کاروان دریایی فعالان ترک در کشتی ماوی مرمره که برای شکستن محاصره غزه، راهی نوار غزه بودند، حمله کرد و ۹ شهروند ترکیه‌ای جان باختند. پس از این رویداد روابط دو کشور به سردی گرایید.
با وجود نوسانات موجود در تعاملات دو کشور، ارتباط میان آنها، هرچند به‌صورت محدود باقی‌مانده بود تا اینکه در سال 2018 روابط دیپلماتیک به‌صورت کامل قطع شد. در این سال پس از اعلام آمریکا دررابطه‌با افتتاح سفارت این کشور در قدس، تظاهرات گسترده‌ای از جانب شهروندان فلسطینی شکل گرفت و رژیم صهیونیستی این تظاهرات را به‌شدت سرکوب کرد. ترکیه در اعتراض به این اقدام اسرائیل، سفیر تل‌آویو را از ترکیه اخراج کرد و رژیم صهیونیستی نیز در پاسخ کنسول ترکیه را از تل‌آویو اخراج کرد.
روابط دیپلماتیک دو کشور از سال 2018 تا سال 2022 کاملاً قطع شده بود تا اینکه مقامات ترکیه و نیز مقامات اسرائیل هرکدام بنا به دلایلی تصمیم به عادی‌سازی روابط گرفتند و بهبود روابط به شکل سریعی اتفاق افتاد و همچنان در حال گسترش است.
منافع ترکیه در گسترش روابط با اسرائیل
روند عادی‌سازی در سیاست خارجی ترکیه، روندی است که از حدود دو سال پیش شدت گرفته و آنکارا علاوه بر اسرائیل در بهبود روابط خود با کشورهایی چون عربستان، امارات متحده، مصر و حتی سوریه سعی داشته است.
نخستین دلیل چنین امری، بحران‌های اقتصادی داخلی در ترکیه است. اردوغان با بهبود روابط خود با دیگر کشورها سعی دارد مشکلات اقتصادی داخلی را حل کند، در همین راستا به دنبال جذب سرمایه از عربستان، امارات متحده و اسرائیل بوده و سعی در آن دارد که در برنامه‌های بازسازی سوریه ایفای نقش کرده است و از سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های مصر و سوریه بهره ببرد.
دومین دلیل اردوغان برای بهبود روابط با همسایگان احساس خطر او از انزوا در مدیترانه است؛ پس از آنکه اسرائیل، عربستان، امارات متحده و کشورهای اروپایی از یونان، رقیب دیرینه ترکیه حمایت کردند، آنکارا فضای مدیترانه را برای نقش‌آفرینی خود خصمانه یافت و سعی در بهبود روابط با اسرائیل و مصر داشته است. دلیل سوم چنین امری را باید خارج از مرزهای خاورمیانه جست‌وجو کرد؛ ایالات متحده آمریکا پس از سال‌ها حضور فعال در خاورمیانه، اکنون اهتمام ویژه‌ای به مسائل شرق آسیا به‌ویژه مسئله تایوان دارد. کم‌رنگ‌شدن حضور آمریکا در خاورمیانه سبب شده تا کشورهای منطقه برای کسب منافع خود به ترمیم روابط با همسایگان بپردازند.
ترکیه با عادی‌سازی روابط با اسرائیل، به دنبال کسب حمایت لابی‌های صهیونیستی در آمریکا و جلب نظر کنگره از این طریق است. اردوغان به‌خوبی می‌داند که برای توفیق در انتخابات پیشرو و نیز برای تداوم رهبری خود به حمایت قدرت‌های غربی نیاز دارد.
ترکیه همچنین به همکاری‌های امنیتی و اطلاعاتی با اسرائیل امیدوار است تا از این طریق به مداخله بیشتر در پرونده سوریه قادر باشد.
به‌علاوه اردوغان با گسترش روابط با اسرائیل در بعد اقتصادی به دنبال جذب بیشتر گردشگران اسرائیلی به ترکیه است تا با رونق مجدد صنعت گردشگری بخشی از بحران اقتصادی موجود را پشت سر بگذارد. همکاری‌های تجاری با تل‌آویو، جذب سرمایه از اسرائیل و افزایش صادرات به آن نیز برای اردوغان اهمیت دارد. در سال‌های اخیر با وجود روابط سرد دیپلماتیک موجود میان ترکیه و اسرائیل روابط تجاری دو کشور کاهش نیافته و با آغاز عادی سازی و بهبود روابط، تعاملات تجاری گسترش یافته و در سال 2021 به بیش از 6 هزار میلیارد دلار رسیده است.
منافع اسرائیل
در گسترش روابط با ترکیه
ترکیه در نوامبر 2022 شاکر اوزکان تورونلار را به‌عنوان سفیر خود در تل‌آویو منصوب کرد. همچنین حمایت خود از رهبران حماس را به میزان قابل‌توجهی کاهش داد تا چراغ‌سبز مهمی برای بهبود روابط به تل‌آویو نشان دهد.
آنکارا همچنین در ماه‌های اخیر حریم هوایی خود را به روی هواپیماهای اسرائیلی گشود. اردوغان نیز پس از پیروزی نتانیاهو در انتخابات در تماسی تلفنی به وی تبریک گفت.
باوجودآنکه چنین اقداماتی نشانگر تمایل ترکیه برای بهبود روابط با اسرائیل است؛ اما مقامات اسرائیل نیز برای گسترش روابط با ترکیه چندان بی‌میل نیستند.
اسرائیل با نزدیک‌شدن به ترکیه این هدف را در سر دارد که ائتلافی منطقه‌ای علیه ایران تشکیل دهد، ائتلافی که اعضای آن همسایگان ایران هستند. فارغ از اهداف سیاسی، تل‌آویو از بهبود روابط با آنکارا اهداف اقتصادی را نیز دنبال می‌کند؛ علاوه بر سود حاصل از افزایش تعاملات تجاری میان دو کشور، چندی پیش بایدن با تأسیس خط لوله گاز اسرائیل – قبرس – یونان – اروپا مخالفت کرد، اکنون اسرائیل برای صادرات گاز به اروپا در نظر دارد خط لوله گاز اسرائیل – ترکیه را تأسیس کند و در نبود روسیه، شانس صادرات گاز به اروپا را از دست ندهد. بنابراین، همکاری‌ها در حوزه اقتصاد انرژی و اتحاد در حوزه سیاسی، مقامات اسرائیل را به سمت بهبود روابط با ترکیه سوق داده است.
فرجام چه می شود؟
باوجودآنکه افق روابط ترکیه و اسرائیل روشن به نظر می‌رسد، این روابط امکان تعمیق و تبدیل‌شدن به روابط راهبردی را حداقل در شرایط فعلی نخواهند داشت.
مسئله فلسطین بازدارنده مهمی به‌حساب می‌آید و سبب می‌شود که روابط آنکارا و تل‌آویو از حد مشخصی فراتر نرود.
مقامات ترکیه برای توجیه بهبود روابط با اسرائیل اعلام کرده‌اند این تصمیم به معنای روی‌گردانی از آرمان فلسطین نیست، بلکه توافق با اسرائیل زمینه‌ساز کمک‌های بیشتر به غزه خواهد بود، وزیر امور خارجه ترکیه همچنین هدف احزابی که سعی دارند دولت ترکیه را به دشمنی با فلسطین متهم کنند، سیاسی و در جهت کسب آراء بیشتر در آستانه انتخابات دانسته است. بااین‌حال، تا زمانی که دولت اسلام‌گرای فعلی در ترکیه وجود دارد، محدودیت‌ها برای گسترش روابط با اسرائیل پابرجا هستند و نمی‌توان انتظار داشت شکوفایی قابل‌توجهی در روابط با تل‌آویو شبیه آنچه در زمان حاکمیت سکولارها در ترکیه ایجاد شده بود، اتفاق بیفتد.