رضا منتظری قائم، کارشناس حقوق بین الملل
خبرهایی که می رسد، نشان میدهد که سیاست خارجی کشور از بن بست و تنگنا بیرون آمده و تکانی خورده است. حال چگونه چنین چیزی ممکن است؟ رسیدن به توافقات و بیانیه های مشترک جز با مذاکره و گفت و گو میسر نیست. وانگهی نحوه گفت و گوی ایران با غرب و جنس مشکلات فی ما بین پیچیدگی هایی دارد که کا را مشکل و حصول نتیجه را طولانی می کند. پس باید بگوییم ایران و طرف مقابل از مدت ها پیش با چراغ خاموش در حال گفت و گو و مذاکره بوده اند. از سویی نگارنده یادآور می کند که مذاکره نوعی بده بستان است و برای رسیدن به نتیجه مطلوب باید امتیازاتی داد و امتیازاتی گرفت. نقطه ای که ایران معمولا بدون نتیجه گیری از سلسله مذاکراتی طولانی به آن می رسد، همین جا است. زیرا اصول مذاکره یعنی دادن امتیاز برای گرفتن امتیاز و ترک میز مذاکره در حالت برد-برد معمولا مورد پسند تندروهای داخلی نیست. از این رو می توان دلیل حرکت خاموش تیم وزارت خارجه در جریان این مذاکرات، تا حصول نتیجه را توضیح داد. از این منظر باید به دستگاه دیپلماسی آفرین گفت.
و اما در خصوص ارتباط بین دستاورد های دیپلماتیک اخیر و مذاکرات برجام باید گفت که ایران و آمریکا هر دو به ضرورت احیای برجام آگاه هستند ولی شرایط به سمتی رفت که هر دو از مذاکرات دور شدند تا جاییکه مرگ برجام در برخی از محافل اعلام می شد.
متاسفانه بحران اوکراین و نقشی که به پهباد های ایرانی در این جنگ داده شد، همچنین مسائل داخلی ایران بر روند مذاکرات احیای برجام تاثیر منفی گذاشت و نه تنها توافقی جدید بلکه مذاکرات را از دسترس دور کرد. امروز نیز چشم انداز روشنی برای احیای برجام وجود ندارد. اگرچه خبر توافق بین ایران و عربستان و خبر توافق ایران و آمریکا در رابطه با ازادی زندانیان بسیاری را به از سر گیری مذاکرات برجام امیدوار کرده است اما نگارنده همچنان گفت و گوهای برجامی را دور از دسترس می داند. دو اتفاق دلیل دور شدن ایران از برجام است. اولین مورد اعتراضات ایران بود که باعث شده طرف های غربی به سمت تحریم های جدید بروند. مورد بعدی اتهام نقش داشتن پهباد های ایرانی در جنگ اوکراین است. که همین مساله تحریم های دیگری را بر ایران تحمیل کرد. یقینا چنین فضای غیر دوستانه ای بستر مناسبی برای کاهش تنش و بازگشت به میز مذاکره نیست. امروز احتمال بازگشت طرفین به برجام نسبت به نیمه اول سال کمتر شده است.
در بین طرفین درگیر در مذاکرات برجام هیچ کشوری به اندازه ایران و آمریکا، برای از سر گیری این توافق اهمیت ندارد. و می بینیم سخنگوی وزارت خارجه آمریکا می گوید برجام برای ماه ها است که در نقطه تمرکز این کشور نیست. و اعلام می کند ایران باید به برخورد با معترضین داخلی پایان بدهد و کمک نظامی و تسلیحاتی خود به روسیه را متوقف کند. البته سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا شرط سومی را نیز مطرح کرد که آزادی زندانیان آمریکایی در ایران بود که این شرط در حال محقق شدن است.که می تواند گام مثبت در روابط تنش آلود تهران-واشنگتن باشد. البته کشورهای غربی امضا کننده برجام نیز در ماه های گذشته نسبت به این توافق رفتاری سرد، بدبینانه و خصمانه داشته اند.
با این حال، در دنیای سیاست نمی توان پیش بینی قطعی داشت و با یقین شکست توافق برجام را اعلام یا رد کرد. اما می توانیم بگوییم که برجام در ایستگاه پایانی است و به برجام سال 2015 بر نمی گردد. بخصوص که دو طرف تلاش می کنند مسئولیت شکست مذاکرات تنها بر عهده خودشان نباشد و همین روحیه به برجام وضعیتی فرسایشی داده است. آمریکاییها با وجود خروج رییس جمهور سابق این کشور از برجام به هیچ وجه پایان برجام را به طور رسمی اعلام نمی کنند. نگارنده امیدی به بازگشت ایران و آمریکا به برجام ندارد ولی متوجه این مطلب است که هیچ یک از طرفین نمی خواهند به دوران بدون برجام برگردند. و همچنین هیچ یک حاضر به قبول مسئولیت پایان دادن به برجام و حاضر به اعلام مرگ برجام نیستند. به همین دلیل می بینیم حرکتی برای گفت و گو و از سر گیری مذاکرات و قدمی در راستای احیای برجام و امضای توافق صورت نگرفته است.