نوشته باربارا اسلاوین
10 مارس 2023
تارنمای استیمسون
برگردان، تنظیم و کوتاه‌سازی علی‌اصغر شهدی
[email protected]
توافقی که روز جمعه در پکن در خصوص عادی‌سازی روابط دیپلماتیک بین عربستان سعودی و ایران و بازگشایی سفارتخانه‌های آن‌ها اعلام شد، یک رویداد تاریخی است. این بسیار فراتر از موضوع روابط عربستان و ایران است. میانجیگری چین نشان می‌دهد که ما شاهد تغییر عمیق صفحات تکتونیکی در ژئوپلیتیک قرن بیست و یکم هستیم.
رقبای تاریخی، ایران و عربستان سعودی، به ویژه از زمان انقلاب 1357 ایران با هم اختلاف دارند. خصومت‌ها پس از خروج دولت ترامپ از توافق هسته‌ای ایران در سال 2018 و اعمال مجدد تحریم‌های اقتصادی علیه ایران افزایش یافت. دو کشور همچنین یکدیگر را به مداخله در امور داخلی یکدیگر متهم کرده‌اند.
هنوز چیزهای زیادی در موردتوافق با میانجیگری چین باید آموخت. بااین‌حال، به گفته رسانه‌های ایرانی، قابل‌توجه است که ایران و عربستان سعودی بر اجرای مجدد دو توافق قبلی توافق کردند: یکی در مورد همکاری‌های امنیتی مربوط به سال 1380 (2001) و دیگری در سال 1377 (1998) در زمینه ارتقای اقتصادی، تجاری، سرمایه‌گذاری، فنی، علمی و روابط مردمی؛ هر دوی این توافقات زمانی حاصل شد که محمد خاتمی رئیس‌جمهور ایران بود و به دنبال بهبود روابط ایران با بازیگران منطقه‌ای و همچنین غرب بود. از آن زمان، نفوذ چین به‌عنوان یک بازیگر اصلی اقتصادی به‌طور قابل‌توجهی افزایش یافته است.
چین در میانجیگری ایران و عربستان سعودی از این واقعیت سود می‌برد که خریدار عمده نفت از هر دو کشور است. چین از سال 1389(2010) زمانی که ایران به دلیل پیشرفت‌های هسته‌ای با تحریم‌های اقتصادی چندجانبه ایالات‌متحده و سازمان ملل متحد روبرو شده بود، شریک تجاری شماره یک ایران بوده است. چین علیرغم ازسرگیری تحریم‌های آمریکا در سال 1397 (2018) به خرید مقادیری نفت خام از ایران ادامه داده است.
زمانی که دولت بایدن آغاز به کار کرد و به دنبال احیای برنامه جامع اقدام مشترک موسوم به برجام 1394 (2015) بود، تنش‌های ایران و عربستان شروع به کاهش گذاشت. عراق تلاش‌هایی را برای میانجیگری بین دو کشور آغاز کرد، اما این روند پس از تغییر نخست‌وزیر عراق در سال گذشته به پایان رسید.
برخی، اخبار روز جمعه را به‌عنوان کاهش قدرت ایالات‌متحده در غرب آسیا تعبیر می‌کنند، اما آمریکایی‌ها باید از این توافق استقبال کنند. این نشان می‌دهد که چین می‌تواند بازیگر سازنده‌ای در منطقه‌ای بحران‌زده باشد، در شرایطی که بیشتر نقاط جهان درگیر جنگ اوکراین هستند. از طرفی این خبر ممکن است برخی در اسرائیل را که مشتاق اتحاد نظامی آمریکا، اسرائیل و عرب علیه تهران هستند، آزار دهد.
اگر ایران و عربستان سعودی به تعهدات خود عمل کنند و روابط دیپلماتیک عادی خود را در دو ماه آینده بازگردانند، این امر به تحکیم آتش‌بس شکننده در جنگ داخلی یمن کمک می‌کند و به نفع دیگر درگیری‌های منطقه‌ای نیز هست. این اتحاد همچنین می‌تواند به تقویت اقتصاد آسیب‌دیده لبنان کمک کند و منافعی برای عراق و سوریه در برداشته باشد. ...
اگر چین – که رئیس‌جمهور آن شی جین‌پینگ، به تازگی برای سومین دوره ریاست‌جمهوری مجدداً انتخاب شد – بخواهد بر اساس این دستاورد به پیشرفت خود ادامه دهد، می‌تواند ایران را به پذیرش احیای برجام که از اوت گذشته معلق بوده است، متقاعد کند. این نه‌تنها تجارت و سرمایه‌گذاری ایران و چین را تسهیل می‌کند، بلکه نگرانی‌ها در مورد گسترش منطقه‌ای هسته‌ای توسط سعودی را نیز کاهش می‌دهد.
توافق ایران و عربستان یادآور این موضوع است که قدرت‌های بزرگ می‌توانند از طریق دیپلماسی به صلح کمک کند.