مرضیه نگهبان مروی: حسن کامشاد (۴ تیر ۱۳۰۴ - ۱ خرداد ۱۴۰۴)، مترجم، نویسنده و پژوهشگر برجسته ادبیات فارسی، از چهره‌های تأثیرگذار فرهنگ و ادب ایران بود. او که با نام اصلی سید حسن میرمحمد صادقی در محله گود لرهای اصفهان زاده شد، تحصیلات ابتدایی را در دبستان علیه و متوسطه را در دبیرستان ادب گذراند. پس از اخذ دیپلم ادبی از دبیرستان صارمیه، وارد دانشکده حقوق دانشگاه تهران شد و در سال ۱۳۲۷ به استخدام شرکت نفت درآمد. کامشاد بعدها به دعوت دانشگاه کمبریج برای تدریس زبان فارسی به انگلستان رفت و همزمان دکتری ادبیات فارسی را از این دانشگاه دریافت کرد. او همچنین استاد مدعو دانشگاه کالیفرنیا بود و پس از بازنشستگی از شرکت نفت، به ترجمه و تألیف آثار ارزشمندی پرداخت که به غنای ادبیات فارسی افزود.
کامشاد با ترجمه کتاب‌های شاخص و تألیفاتی در حوزه ادبیات، نقش مهمی در معرفی آثار ادبی و فلسفی به مخاطبان فارسی‌زبان ایفا کرد. معروف‌ترین ترجمه او، «تاریخ چیست؟» اثر ادوارد هالت کار، در دهه‌های ۴۰ و ۵۰ شمسی تأثیری عمیق بر علاقه‌مندان به تاریخ گذاشت، به‌گونه‌ای که عباس امانت، مورخ برجسته، از آن به‌عنوان انگیزه‌ای برای تحصیل تاریخ یاد کرده است. از دیگر ترجمه‌های مهم او می‌توان به «دنیای سوفی» اثر یوستین گردر اشاره کرد که با استقبال گسترده‌ای مواجه شد و به چاپ بیست‌وسوم رسید. این رمان فلسفی، با نثر روان کامشاد، به یکی از منابع کلیدی برای آشنایی مخاطبان با فلسفه تبدیل شد. دیگر آثار ترجمه‌ای او شامل «درک یک پایان» از جولین بارنز، که برنده جایزه من‌بوکر شد، «سرگذشت فلسفه» نوشته براین مگی، «ویتگنشتاین، پوپر و ماجرای سیخ بخاری» از دیوید ادموندز و جان آیدینو، «امپراتور و بازی امپراتور» اثر ریشارد کاپوشچینسکی، «استالین مخوف» از مارتین امیس و «تام پین» نوشته هاوارد فاست هستند. این آثار نشان‌دهنده انتخاب‌های دقیق کامشاد در ترجمه کتاب‌هایی با محتوای عمیق است.
در حوزه تألیف، «پایه‌گذاران نثر جدید فارسی» مهم‌ترین اثر اوست که رساله دکتری‌اش در دانشگاه کمبریج بود و به تحلیل تاریخ نثر و داستان‌نویسی جدید فارسی تا دهه ۴۰ شمسی و بررسی آثار صادق هدایت می‌پردازد. این کتاب در دانشگاه‌های اروپا و آمریکا به‌عنوان مرجع درسی استفاده شد. دیگر اثر تألیفی او، «حدیث نفس» (در دو جلد)، اتوبیوگرافی جذابی است که کامشاد در آن با نثری شوخ، صمیمی و روان، خاطرات زندگی‌اش را از کودکی تا کهنسالی روایت می‌کند.
در پی فقدان او گفت‌وگوی ایبنا با عبدالله کوثری، مترجم را می‌خوانید:
لطفاً درباره جایگاه مرحوم حسن کامشاد در حوزه ترجمه و تأثیر او بر ادبیات ایران صحبت کنید.
مرحوم حسن کامشاد از مترجمان برجسته نسل پیشین بودند که آثار بسیار ارزشمندی را به زبان فارسی ترجمه کردند. ایشان تحصیلات خود را در یکی از دانشگاه‌های معتبر انگلستان گذراندند و به‌عنوان کارمند ارشد شرکت نفت فعالیت داشتند. با وجود مسئولیت‌های سنگین شغلی، ترجمه برای ایشان امری بسیار جدی بود. کامشاد بیشتر به ترجمه آثار تحقیقی و تاریخی با زمینه‌های اجتماعی قوی، مانند آثار باربارا تاکمن، پرداخت تا رمان. یکی از مهم‌ترین آثار ایشان، ترجمه کتاب «سیر نابخردی» از باربارا تاکمن است که اثری بسیار ارزشمند و تأثیرگذار به شمار می‌رود.
ممکن است قدری درباره رابطه صمیمی مرحوم کامشاد با شاهرخ مسکوب و تأثیر این دوستی بر فعالیت‌های ادبی ایشان صحبت کنید؟
حسن کامشاد و شاهرخ مسکوب از دوره دبیرستان، دوستانی بسیار صمیمی بودند. این دوستی، که در خاطرات دوجلدی کامشاد به‌خوبی توصیف شده، نه‌تنها بر پایه احساسات، بلکه بر تبادل دانش و ساختن زندگی‌ای پربار استوار بود. این رابطه عمیق، تأثیر زیادی بر دیدگاه و انتخاب‌های ادبی کامشاد داشت و نشان‌دهنده عمق فکری و فرهنگی او بود.
به نظر شما مهم‌ترین ویژگی آثار و انتخاب‌های مرحوم کامشاد در ترجمه چه بود؟
کامشاد در انتخاب کتاب‌هایش برای ترجمه بسیار هوشمندانه عمل می‌کرد. آثار او معمولاً کتاب‌هایی بودند که تأثیری عمیق بر مخاطب می‌گذاشتند و به تأمل در مسائل اجتماعی و تاریخی دعوت می‌کردند. برای مثال، ترجمه «سیر نابخردی» خوانندگان را به تأمل درباره تاریخ بشر و چرخه جنگ‌ها، از گذشته تا جنگ ویتنام، واداشت. این کتاب نشان داد که بشر، با وجود ادعای پیشرفت، همچنان درگیر نابخردی‌های خود است. انتخاب‌های او نشان‌دهنده عمق مطالعه، تفکر و تعهدش به معرفی آثاری بود که صرفاً سرگرم‌کننده نبودند، بلکه تأمل‌برانگیز و تأثیرگذار بودند.