فاطمه رسولی- روانشناس
ستاره صبح- با کشف واکسن کرونا روزنه‌های امید در بین مردم دنیا روشن شد، اما تا واکسینه شدن همه راه درازی باقی است. البته به فرض واکسینه شدن همه افراد، اثرات اضطراب، افسردگی، ترس و در یک‌کلام آسیب‌های روان‌شناختی کرونا تا سال‌ها در ذهن مردم باقی خواهد ماند. اختلالاتی که می‌تواند کیفیت زندگی انسان‌ها را تحت تأثیر قرار داده و از انسان آرام و متعادل فردی مضطرب و ناآرام بسازند. ازاین‌رو لازم است که روانشناسان به‌طور جدی وارد عرصه شوند و در بازگشت تعادل به روان جامعه تلاش کنند. یادداشت پیش رو به قلم فاطمه رسولی، روانشناس درباره تأثیر طولانی شدن همه‌گیری کرونا بر سلامت روان افراد است که راهکارهای تخصصی درباره افزایش تاب آوری در شرایط بحران را تشریح می‌کند که در ادامه می‌خوانید.
همه‌گیری کرونا از بسیاری جهات بر سلامت روان افراد تأثیر گذاشته و بسیاری را افسرده، مضطرب و حتی پریشان کرده است. با طولانی‌تر شدن این همه‌گیری و عدم واکسیناسیون به‌موقع، فشار روانی زیادی بر افراد جامعه واردشده که در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:
درماندگی از وضعیت موجود و کاهش رعایت پروتکل‌های بهداشتی
درماندگی به معنای کنترل نداشتن بر وضعیت موجود است و مفهوم درماندگی آموخته‌شده به این مطلب اشاره دارد که به‌مرور افراد یاد می‌گیرند که بپذیرند هرچقدر هم تلاش کنند، نمی‌توانند تغییری درروند موجود و این همه‌گیری داشته باشند، درنتیجه رعایت پروتکل‌ها در جامعه کاهش پیدا می‌کند و این موضوع به طولانی شدن این همه‌گیری بیشتر دامن می‌زنند.
کاهش عزت‌نفس و ایجاد افسردگی و اضطراب
وقتی افراد احساس کنند کنترلی بر امور ندارند و نمی‌توانند برای تغییر شرایط کاری انجام دهند، عزت‌نفس و اعتمادبه‌نفسشان کاهش پیدا می‌کند و این مسئله ممکن است باعث ایجاد افسردگی مزمن و اضطراب شود. یکی از مواردی که در مدیریت و کاهش استرس به افراد کمک می‌کند، تجربه این حس است که بدانند منبع کنترل استرسشان در وجود خودشان قرار دارد و می‌توانند با تمرینات لازم میزان استرس خود را کاهش دهند، اما وقتی محیط آسیب‌هایی را به ارمغان بیاورد که مزمن و طولانی شوند، افراد به‌مرور متوجه خواهند شد که منبع کنترل استرس و اضطرابشان در بیرون از افکار آن‌ها قرار دارد که کنترلی بر آن ندارند، درنتیجه دچار اضطراب و درماندگی آموخته‌شده خواهند شد. این روند مانند یک سیکل معیوب عمل می‌کند و مجدداً به طولانی‌تر شدن همه‌گیری منجر خواهد شد.
افزایش احساس خشم
احساس خشم نسبت به برخی مسئولین در وزارت بهداشت و دولت به خاطر تحقق نیافتن بسیاری از صحبت‌های وزیر بهداشت و احساس مورد غفلت قرار گرفتن، به‌مرور به یک خشم درون‌ریزی شده تبدیل می‌شود؛ خشمی که می‌تواند با مشکلات جسمی و روانی گسترده‌تر خودش را نشان دهد. گاهی این خشم نهفته از وضعیت موجود با بروز خشم به افراد دیگر ازجمله همسر، فرزندان و ... در غالب خشونت خانگی خودش را نشان می‌دهد. درواقع فرد خشم خود را به افراد مهم زندگی‌اش فرافکنی می‌کند. فرافکنی مکانیزمی دفاعی است که افراد برای مواجهه با احساسات و عواطف ناخوشایند به‌طور ناخودآگاه به کار می‌برند. در این مکانیزم دفاعی، فرد بجای پذیرش و کنترل احساسات و عواطف نامطلوب خود، آن‌ها را نسبت به فرد دیگری انعکاس می‌دهد.
راهکارهایی برای افزایش تاب آوری
غلبه بر این عوارض روان‌شناختی به مراتب سخت‌تر از عوارض جسمانی است. این آثار روانی آزاردهنده ممکن است ماه‌ها ادامه پیدا کنند. یکی از راهکارهای کاهش این آسیب‌ها، افزایش تاب آوری است. تاب آوری در هر سن و در هر سطحی می‌تواند رخ دهد و سازه‌ای شناختی و قابل‌آموزش است؛ یعنی تاب آوری پدیده‌ای ذاتی نیست، بلکه از طریق تمرین، آموزش، تلاش، یادگیری و تجربه حاصل می‌شود. در ادامه به چند راهکار برای افزایش تاب آوری که از سوی انجمن روانشناسی آمریکا پیشنهادشده است، اشاره می‌شود:
- تقویت روابط بین فردی: حفظ روابط خوب با اعضای خانواده و دوستان، شاخص مهمی برای افزایش تاب آوری است.
- عدم مواجهه با بحران‌ها به صورت مسائل برطرف نشدنی: نشیب و فرازهای زندگی غیرقابل‌اجتناب است. هرچند ما نمی‌توانیم حقیقت این مشکلات را تغییر دهیم، اما می‌توانیم تفسیر خودمان را از این موقعیت‌ها عوض کنیم.
- هدف‌گذاری: داشتن هدف در زندگی و توانمندی برای هدف‌گذاری، شاخص مهمی در افزایش تاب آوری است. فردی که هدف‌گذاری را به زندگی خودش ضمیمه می‌کند، جهت‌گیری آینده خود را افزایش می‌دهد و برای تحقق بخشیدن به آن تلاش خواهد کرد.
- توانمندی برای تصمیم‌گیری و اقدامات قاطعانه: برخی افراد ممکن است هنگامی‌که با مشکلی مواجه می‌شوند، منتظر شوند تا مسائل خودشان حل شوند. این نوع برخورد با مسائل، نشانه و شاخصی از نداشتن تاب آوری است. در مقابل، توانمندی برای عمل جسورانه در موقعیت‌های نامطلوب به منظور حل مسائل می‌تواند شاخصی از تاب آوری باشد.
- پرورش دیدگاه مثبت از خود: دارا بودن اعتمادبه‌نفس و اعتماد به قابلیت‌های شخصی خود، شاخصی از تاب آوری است. قبل از تلاش برای حل موفقیت‌آمیز بحران‌ها و مسائل، فرد باید به توانایی خود برای انجام آن باور داشته باشد. هیچ شخصی بدون این باور نمی‌تواند گام‌های ضروری را برای حل مسائل بردارد.
- مراقبت از خود: مراقب خود بودن شاخص مهمی از تاب آوری است. این موضوع می‌تواند با حساسیت نسبت به هیجانات و نیازهای شخصی خود، صرف زمان برای خود، حفظ سلامت جسمانی و مشارکت در فعالیت‌هایی که فرد از آن لذت می‌برد، مشخص شود. فردی که می‌تواند خود را به لحاظ جسمانی و روان‌شناختی متناسب نگه دارد، کوشش و اشتیاق بیشتری برای حل مشکلات از خود نشان خواهد داد.