چند روز پیش شورای سنجش کشور قانونی را تصویب کرد که بر اساس آن از سال ۱۴۰۱ فقط دانشجوهای رشته‌های مرتبط می‌توانند در کنکور ارشد رشته‌ای خاص شرکت کنند، موضوعی که تقریباً در هیچ کشور دیگری در دنیا وجود ندارد. به زبان ساده‌تر این یعنی که تغییر رشته تحصیلی برای دانشجویان در دوره تحصیلات تکمیلی ممکن نیست و اگر دانشجویی به هر دلیلی تصمیم به تغییر رشته گرفته باشد، چاره‌ای ندارد جز اینکه با شرکت در کنکور دوره کارشناسی در رشته مرتبط شروع به تحصیل کند. این تصمیم عجیب شورای سنجش کشور با واکنش‌های تندی روبه‌رو و حتی به‌طور موقتی لغو شد.
سیمین کاظمی، پزشک و جامعه‌شناس در این رابطه به خبرآنلاین گفته بود: «حق ادامه تحصیل در رشته موردعلاقه به شخص فرصتی می‌دهد که ناکامی و سرخوردگی‌اش را جبران کند. اگر کسی توانایی گذراندن کنکور کارشناسی ارشد را داشته باشد و در دانشگاه هم از عهده دروس بربیاید نمی‌توان او را از رفتن به رشته موردعلاقه‌اش منع کرد.»
همین انتقادات باعث شد تا روز دوشنبه وزارت علوم از «لغو مصوبه ممنوعیت پذیرش دانشجوی ارشد از رشته‌های غیر مرتبط» خبر داد و اعلام کرد که این موضوع باید مورد «بررسی‌های بیشتر و کارشناسانه» قرار بگیرد و از مسئولان دانشگاه‌ها هم درخواست شد تا نظرات خود را در این رابطه اعلام کنند. نگاهی به قوانین آموزشی دانشگاه‌های دنیا نشان می‌دهد که تصویب چنین قانونی اقدام عجیبی بوده است. در ادامه نگاهی داریم به نحوه پذیرش دانشجو در دوره کارشناسی ارشد دانشگاه‌های کشورهای مختلف و قوانین مربوط به رشته‌های غیر مرتبط:
ایالات‌متحده آمریکا؛ راه برای تغییر رشته باز است
در ایالات‌متحده آمریکا شرط اصلی تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد، اتمام دوره کارشناسی است. مدرک دوره کارشناسی دانشجویان باید نه به شکل کامل اما تا حدی شبیه به مدرک دوره درخواستی آن‌ها در دوره تحصیلات تکمیلی باشد؛ اما حتی در سیستم آموزشی ایالات‌متحده آمریکا راه‌هایی وجود دارد که بر اساس آن دانشجویان اجازه پیدا می‌کنند در یک دوره کارشناسی ارشد غیر مرتبط تحصیل کنند. برای مثال برخی از دانشگاه‌ها در این کشور دوره‌های کوتاهی (معمولاً یک‌ساله) برگزار می‌کنند تا دانشجویان حداقل توانایی‌های لازم برای ادامه تحصیلات در یک رشته غیر مرتبط را پیدا کنند و به‌نوعی دروس «پیش‌نیاز» رشته تحصیلی موردنظرشان را بگذرانند.
برای تحصیل در برخی از رشته‌های غیر مرتبط مثل پزشکی هم دانشجویان می‌توانند پس از تحصیل در دوره «پسالیسانس» تغییر رشته بدهند. البته تحصیل در دوره کارشناسی ارشد برخی از رشته‌ها در آمریکا به هیچ‌کدام از این موارد احتیاجی ندارد و دانشجویان می‌توانند صرفاً با یک مدرک لیسانس رشته خود را در دوره کارشناسی ارشد تغییر بدهند.
انگلیس؛ تغییر رشته با چند شرط
در انگلیس هم قوانین تحصیل برای دوره کارشناسی ارشد تقریباً مشابه ایالات‌متحده آمریکاست؛ دانشجویان مجاز به تحصیل در رشته غیر مرتبط هستند، اما با کارهای مختلف قبل از ورود به دانشگاه باید ثابت کنند که توانایی انجام چنین کاری را دارند. برای مثال دانشگاه «آکسفورد» در وب‌سایت خود نوشته است: «دوره کارشناسی ارشد معمولاً یک سال طول می‌کشد و به شما اجازه می‌دهد که دانشتان را درباره یک موضوع خاص گسترش بدهید و یا حتی در جست‌وجوی موضوعات جدیدی باشید که با مدرک اولیه شما مرتبط نیست.» البته برای این کار هم دانشجویان باید به‌نوعی اثبات کنند که به رشته جدید خود علاقه دارند و برای مثال تجربه کاری در آن رابطه دارند. همچنین در انگلیس هم با گذراندن دوره‌های مختلف امکان تغییر رشته وجود دارد.
کانادا؛ هر دانشگاه جدا تصمیم می‌گیرد
در کانادا حتی ممکن است دانشجویی که لیسانس موسیقی دارد، برای دوره کارشناسی ارشد در رشته روانشناسی تحصیلات خود را ادامه دهد؛ اما این موضوع نیاز به تأیید دانشگاه دارد. دانشگاه‌ها در این کشور با قوانین دولتی کنترل نمی‌شوند و به همین دلیل هرکدامشان قوانین خاص خودشان را دارند. دراین‌ارتباط دانشجویان کانادایی برای تغییر رشته در دوره کارشناسی ارشد باید بتوانند دانشگاه موردنظر خودشان را نسبت به انجام این کار قانع کنند.
ترکیه؛ کارشناسی ارشد فقط با رشته مرتبط
لازم به ذکر است که در همه کشورها قوانین تغییر رشته مثل آمریکا، انگلیس و کانادا نیست. برای مثال دانشجویان در ترکیه برای تحصیل در دوره کارشناسی ارشد حداقل باید مدرک کارشناسی مرتبط با رشته موردنظرشان را به دانشگاه ارائه کنند. در کنار این مدارک، اکثر دانشجویان در ترکیه برای تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد باید در یک آزمون ورودی شرکت کنند و در صورت قبولی در آن حق ثبت‌نام در دانشگاه موردنظرشان را دارند.