تعداد کل موارد مبتلابه سل شناسایی‌شده در سال ۱۴۰۳ در کشور ۶۵۴۷ نفر بوده است و ۲۴درصد از مبتلایان غیر ایرانی بوده‌اند. سل یک بیماری عفونی مسری است. این بیماری می‌تواند بخش‌های مختلفی از بدن انسان مانند استخوان‌ها، مفاصل، مغز، کلیه، پوست و سایر اندام‌ها را درگیر کند، اما به دلیل نیاز بالای این میکروب به اکسیژن، در حدود 80 درصد موارد به ریه‌ها حمله می‌کند. برآوردها نشان می‌دهد حدود 1.7 میلیارد نفر در جهان به میکروب سل آلوده هستند؛ این افراد بدون داشتن علائم بیماری، میکروب را به‌صورت نهفته در بدن خود حمل می‌کنند. عواملی که باعث تضعیف سیستم ایمنی بدن می‌شوند، می‌توانند موجب فعال شدن این میکروب نهفته و بروز بیماری سل شوند.
علت ابتلا
اکنون سالانه نزدیک به 10 میلیون نفر در جهان به سل مبتلا می‌شوند و حدود 1.5 تا 2 میلیون نفر نیز جان خود را به دلیل این بیماری از دست می‌دهند، درحالی‌که سل یک بیماری قابل‌پیشگیری و درمان است. عواملی مانند فقر، مهاجرت، ضعف خدمات بهداشتی در کشورهای بحران‌زده و شیوع بیماری ایدز، ازجمله دلایل گسترش سل در جهان هستند.
وضعیت ابتلا به سل در ایران
آخرین بررسی‌های وزارت بهداشت از میزان شیوع بیماری سل در کشور نشان می‌دهد که تعداد کل موارد مبتلابه سل شناسایی‌شده در سال 1403 در کشور 6547 نفر بوده که از این تعداد 3499 نفر (4.1 در هر یک‌صد هزار نفر جمعیت) مورد جدید سل ریوی با تست مثبت بوده‌اند. در سال 1403 از کل موارد مبتلابه سل در کشور، 56 درصد موارد مرد و مابقی زن و 24 درصد از مبتلایان غیر ایرانی بودند.
روند کاهشی ابتلا به سل
طبق اطلاعات واصله از مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت، بررسی بروز سل از سال 1398 تا 1403 در کشور نشان‌دهنده روند کاهشی در بروز گزارش‌شده سل است، به‌طوری‌که میزان بروز گزارش‌شده کل موارد سل از 9.6 در 100 هزار نفر جمعیت در سال 1398 به 7.6 در 100 هزار نفر جمعیت در سال 1403 رسیده است. میانه سنی مبتلایان بیماری در سال 1403 برای کل موارد سل 53.5 تا 55 سال بوده است.
علائم سل
علائم بیماری سل بسته به محل گرفتاری در بدن متفاوت است، اما علاقه زیاد میکروب سل به ریه‌ها باعث می‌شود که شایع‌ترین نوع بیماری، سل ریوی باشد. علائم سل ریوی عبارت‌اند از: سرفه مداوم (به مدت دو هفته یا بیشتر) که می‌تواند با خلط همراه باشد یا نباشد، شایع‌ترین علامت بیماری است. تب به‌ویژه در زمان عصر، کاهش وزن، عرق کردن شبانه، بی‌اشتهایی، خستگی زودرس و ضعف عمومی، درد قفسه سینه و تنگی نفس، خلط خونی.
راه‌های انتقال
راه اصلی انتقال میکروب سل از طریق هوا و تنفس است. زمانی که فرد مبتلابه سل ریوی سرفه، عطسه، صحبت یا حتی خنده می‌کند، قطرات ریزی از بزاق حاوی میکروب در هوا پخش می‌شود. این قطرات ممکن است چندین ساعت در هوا باقی بمانند. اگر فرد سالمی در این هوای آلوده نفس بکشد، میکروب سل می‌تواند وارد ریه‌های او شود، البته برای انتقال مؤثر بیماری، تماس نزدیک و طولانی‌مدت با فرد بیمار ضروری است. سل بیشتر در فضاهای بسته، شلوغ، مرطوب، کم‌نور و بدون تهویه مناسب منتقل می‌شود.
روش تشخیص
ساده‌ترین و مؤثرترین روش برای تشخیص سل ریوی در افراد مشکوک، گرفتن نمونه خلط و ارسال آن برای آزمایش است، البته در برخی موارد، از روش‌هایی مانند کشت خلط، تصویربرداری از قفسه سینه و انجام برخی آزمایش‌های تکمیلی نیز برای تشخیص دقیق‌تر استفاده می‌شود.
درمان
سل در صورت مصرف مداوم و منظم داروها و شناسایی به‌موقع بیماران، یک بیماری قابل‌درمان است؛ طول دوره درمان بیماری سل حداقل 6 ماه است و خدمات تشخیصی سل در تمامی مراکز بهداشتی درمانی و خانه‌های بهداشت کشور به‌طور رایگان ارائه می‌شود.