تایتی اِرَستو-پژوهشگر تسلیحات کشتار جمعی
جنگ ۱۲ روزه‌ای که به ابتکار اسرائیل علیه ایران آغاز شد، به جای کمک به جلوگیری از گسترش تسلیحات هسته‌ای، به پیمان منع گسترش تسلیحات هسته‌ای (NPT) آسیب رساند. ایران در واکنش به حملات به تأسیسات هسته‌ای‌اش، در دوم ژوئیه همکاری خود با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را که وظیفه‌اش شامل نظارت بر پایبندی کشورهای عضو NPT به تعهدات منع اشاعه است، به حالت تعلیق درآورد. در عین حال، این حملات غیرقانونی که ایالات متحده نیز در آن مشارکت داشت، شرایطی را برای نوعی جنگ بی‌پایان ایجاد کرده که ظاهراً رئیس‌جمهور ترامپ مایل به اجتناب از آن است. اگرچه در این شرایط، چشم‌انداز دیپلماسی ایران و آمریکا تیره به نظر می‌رسد، اما همچنان ممکن است از طریق همکاری منطقه‌ای در زمینه منع اشاعه، راهی برای برون‌رفت وجود داشته باشد.
شفافیت هسته‌ای در ایران
تعلیق همکاری ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، پایان شفافیت هسته‌ای ناشی از بازرسی‌های این آژانس در ایران از سال ۱۹۷۴ را رقم زد. به لطف این شفافیت، تا پیش از ۱۳ ژوئن، مقدار دقیق و مکان‌های ذخایر مواد شکافت‌پذیر ایران را می‌دانستیم؛ موادی که بدون اطلاع آژانس نمی‌توانستند به مصارف نظامی منحرف شوند. اکنون، به دلیل حملات اسرائیل و ایالات متحده، این اطلاعات از دست رفته است.
چشم‌انداز دیپلماسی
با این حال، ایران نه از NPT خارج شده و نه درهای دیپلماسی را بسته است. ایران در حال بررسی پیشنهاد ایالات متحده برای ازسرگیری مذاکرات دوجانبه است. به گفته عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، «ایران به تضمین‌هایی نیاز دارد که در صورت شکست مذاکرات، دوباره مورد حمله قرار نخواهد گرفت.»
اعتماد لازم برای دیپلماسی دوجانبه، چه رسد به تضمین‌های امنیتی معتبر، به شدت در اثر این جنگ که در حالی رخ داد که دور آخر مذاکرات ایران و آمریکا با میانجی‌گری عمان هنوز در جریان بود، تضعیف شده است. به گفته عراقچی، این «خیانت به دیپلماسی» بود.
یک توافق هسته‌ای همچنین نیازمند مصالحه بر سر موضوع کلیدی غنی‌سازی اورانیوم است. در توافق جامع اقدام مشترک (JCPOA) سال ۲۰۱۵، زمانی که ایران پذیرفت فعالیت‌های غنی‌سازی را به‌صورت قابل راستی‌آزمایی محدود کند در ازای رفع تحریم‌ها، چنین مصالحه‌ای حاصل شده بود. مانع در اینجا، دشواری خودساخته رئیس‌جمهور ترامپ در پذیرش هر چیزی شبیه به برجام است؛ توافقی که او در سال ۲۰۱۸ از آن خارج شد و بدین ترتیب بحران هسته‌ای با ایران را تجدید کرد.
امکانات دیپلماسی
یکی از امیدوارکننده‌ترین مسیرها در مذاکرات ایران و آمریکا از ماه آوریل، کنسرسیوم هسته‌ای منطقه‌ای با مشارکت ایران و دیگر کشورهای حوزه خلیج فارس بود. اصلی‌ترین نقطه اختلاف، مکان تأسیسات مشترک غنی‌سازی اورانیوم به نظر می‌آمد: در حالی که ایران شفافیت هسته‌ای تقویت‌شده ناشی از کنسرسیوم را راهی برای ایجاد اعتماد بین‌المللی به فعالیت‌های غنی‌سازی خود می‌دید، واشنگتن آن را وسیله‌ای برای پایان دادن به غنی‌سازی در خاک ایران تلقی می‌کرد. این طرح همچنان می‌تواند قابل اجرا باشد اگر ایالات متحده غنی‌سازی محدود در خاک ایران را به‌عنوان بخشی از کنسرسیوم بپذیرد. این امر به هدف منع اشاعه خدمت می‌کند و همچنان ممکن است به اندازه کافی از برجام متفاوت به نظر برسد تا رئیس‌جمهور ترامپ بتواند ادعای پیروزی کند.
منبع : ایرنا