آمریکا و بریتانیا بعد از ۲۰ سال به حضور نظامی خود در افغانستان پایان می‌دهند. جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا به‌تازگی اعلام کرده که ۲۵۰۰ تا ۳۵۰۰ نظامیان زن و مرد باقیمانده در افغانستان این کشور را ترک خواهند کرد. بریتانیا هم در اقدامی مشابه، ۷۵۰ نیروی نظامی خود را از افغانستان خارج می‌کند. تاریخی که برای این کار در نظر گرفته‌شده، مهم است: ۱۱ سپتامبر ۲۰۲۱ مصادف با بیستمین سالگرد حملات القاعده به برج‌های نیویورک در آمریکا؛ حملاتی که از افغانستان برنامه‌ریزی و کنترل شد و به دنبال آن ائتلافی به رهبری آمریکا، طالبان را از قدرت خلع کرد و القاعده را به‌طور موقت از این کشور بیرون راند. هزینه جانی و مالی این حضور ۲۰ ساله نظامی و امنیتی در افغانستان به شکلی نجومی بالا بوده است. طی این سال‌ها بالغ‌بر ۲۳۰۰ نظامی زن و مرد آمریکایی کشته و بیش از ۲۰ هزار نفر مجروح شده‌اند، همین‌طور بیش از ۴۵۰ نظامی بریتانیایی و صدها نفر دیگر از ارتش سایر کشورها؛ اما در این میان مردم افغانستان بیشترین صدمه را دیده‌اند. بیش از ۶۰ هزار نفر از نیروهای امنیتی این کشور کشته‌شده‌اند و تلفات غیرنظامیان هم چیزی حدود دو برابر این بوده است. هزینه اقتصادی حضور نظامی آمریکا در افغانستان برای مالیات‌دهندگان آمریکایی هم رقمی سرگیجه‌آور و نزدیک به یک تریلیون دلار بوده است؛ اما سؤالی که در این میان باید مطرح شود این است: آیا ارزشش را داشت؟
***
به مدت ۵ سال، از ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۱، یک گروه تروریستی فرا‌ملی به نام القاعده توانست تحت هدایت سرکرده خود اسامه بن‌لادن در افغانستان مستقر شود. آن‌ها اردوگاه‌های آموزش تروریست‌های جهادی بر پا کردند و طبق تخمین‌ها حدود ۲۰ هزار داوطلب از سراسر دنیا را آموزش دادند. القاعده علاوه بر آن در ۱۹۹۸ حملات دوقلو به سفارت‌خانه‌های آمریکا در کنیا و تانزانیا را هدایت کرد. حملاتی که ۲۲۴ کشته برجای گذاشت و بیشتر آن‌ها هم غیرنظامیان آفریقایی بودند. القاعده آزادانه و بدون هیچ‌گونه محدودیتی در افغانستان فعالیت می‌کرد چون از سوی طالبان که آن زمان در کشور قدرت را در دست داشت، حمایت می‌شد. طالبان بعد از عقب‌نشینی ارتش سرخ شوروی و چندین سال جنگ داخلی مخرب در ۱۹۹۶ در افغانستان به قدرت رسیده بودند. آمریکا از طریق هم‌پیمانان سعودی خود کوشید طالبان را به اخراج القاعده از کشور ترغیب کند اما آن‌ها نپذیرفتند. بعد از حملات ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱، جامعه جهانی از طالبان خواست مسئولین این ماجرا را به آن‌ها تحویل دهد اما طالبان بازهم از این کار سرباز زد؛ اما یک ماه بعد، نیروهای ائتلاف ضد طالبان موسوم به ائتلاف شمال با حمایت آمریکا و بریتانیا کنترل کابل را دست گرفتند. به‌این‌ترتیب با سقوط طالبان از قدرت، نیروهای القاعده هم از مرز پاکستان فرار کردند. منابع ارشد امنیتی به‌تازگی گفته‌اند که از آن زمان تاکنون هیچ‌یک از حملات تروریستی بین‌المللی که در افغانستان طراحی‌شده‌اند، با موفقیت همراه نبوده‌اند؛ بنابراین اگر معیار صرفاً مقابله با تروریسم بین‌المللی باشد، حضور نظامی و امنیتی غرب در این کشور به هدف خود دست‌یافته است. اما این بدون شک معیاری بیش‌ازحد ساده‌انگارانه است چون تاوان سنگینی که مردم افغانستان، چه نظامی و چه افراد عادی بابت این جنگ پرداخته‌اند و هنوز هم می‌پردازند را نادیده می‌گیرد. بیست سال از آن زمان می‌گذرد و این کشور هنوز روی صلح و رنگ آرامش را به خود ندیده است. به گفته گروه تحقیقاتی «اقدام علیه خشونت مسلحانه»، در ۲۰۲۰ افغانستان بیش از هر کشور دیگری از دنیا شاهد مرگ با وسایل انفجاری بوده است. القاعده، داعش و سایر گروه‌های تروریستی از میان نرفته‌اند و شکی نیست که با خروج قریب‌الوقوع باقیمانده نیروهای نظامی غربی از افغانستان به بازگشت ترغیب خواهند شد. با توجه به مذاکرات صلح در دوحه و پیشروی‌های نظامی در خاک افغانستان، طالبان امروز آماده است تا نقشی تعیین‌کننده در آینده کل کشور بازی کند. بااین‌حال دکتر سجان گوهل از بنیاد آسیا اقیانوسیه با بدبینی می‌گوید: «یک نگرانی جدی وجود دارد و آن‌هم این است که افغانستان ممکن است دوباره مثل دهه ۱۹۹۰ میلادی به محل رشد و نمو افراط‌گرایی تبدیل شود.» این البته دغدغه بسیاری از سازمان‌های اطلاعاتی غربی هم هست. دکتر گوهل در رابطه با آینده می‌گوید: «حالا موجی جدید از پیکارجویان خارجی برای آموزش‌های تروریستی از کشورهای غربی به افغانستان سفر خواهند کرد؛ اما غرب قادر به مقابله با آن نخواهد بود چون در آن زمان نیروهای خود را به‌طور کامل از افغانستان خارج کرده است.» این اتفاق احتمالاً اجتناب‌ناپذیراست و به دو عامل بستگی دارد: اول این‌که آیا طالبان به القاعده و داعش اجازه فعالیت در مناطق تحت کنترل خود را خواهد داد و دوم این‌که جامعه جهانی که دیگر منابعی در افغانستان ندارد، برای مقابله با آن‌ها چه میزان آماده خواهد بود. به‌این‌ترتیب آینده امنیت در افغانستان تصویر چندان مشخصی ندارد. کشوری که نیروهای غربی تابستان امسال آن را به‌طور کامل ترک می‌کنند، فاصله زیادی تا امنیت دارد.