سمیرا هوری-شاعر و پژوهشگر
جنگ یکی از تلخ‌ترین اتفاقاتی است که انسان در طول تاریخ تجربه کرده است. نوشتن در حوزه جنگ در قالب داستان و فارغ از شکل مستند آن، کار ساده‌ای نیست. آثار زیادی را در ادبیات داستانی کشور می‌توان یافت که مضمون آن‌ها جنگ ایران و عراق باشد، اما باید در نظر داشت که این آثار تا چه اندازه به‌دوراز تعصبات، شعارزدگی و مرثیه‌سرایی، یک داستان خوب را ارائه داده‌اند. در میان آثار داستانی در بخش دفاع مقدس، رمان و مجموعه داستانهای درخور توجهی وجود دارد. در این یادداشت بر دو مجموعه داستان درخشان با محوریت جنگ و تبعات آن، مروری خواهیم داشت. مجموعه داستان‌هایی که سال‌ها از زمان انتشارشان می‌گذرد، اما همچنان از آن‌ها به‌عنوان آثار قابل‌تأمل در حوزه جنگ یاد می‌شود. -مجموعه داستان «من قاتل پسرتان هستم» اثر احمد دهقان که در سال ۱۳۸۳ توسط انتشارات افق منتشر شد. این کتاب که نامزد و برگزیده رقابت‌های ادبی متعددی ازجمله جایزه ادبی هوشنگ گلشیری، مهرگان و منتقدان و نویسندگان مطبوعات شده است، تاکنون به زبان‌های مختلفی ترجمه‌شده و با اقتباس از آن فیلم سینمایی «پاداش سکوت» به کارگردانی مازیار میری ساخته‌شده است. در این مجموعه، 10 داستان کوتاه جذاب وجود دارد که هرکدام درباره شخصیت‌هایی جنگ‌دیده است؛ انسان‌هایی که جنگ برایشان تمام نمی‌شود و سال‌ها جسم و روحشان درگیر آثار جنگ است.در داستان «زندگی سگی» از این کتاب، وضعیت جانبازانی را می‌بینیم که می‌توانند تسهیلاتی را از دولت دریافت کنند. آن‌ها که به پیش‌خرید یک قبر هم راضی هستند، با مانع بوروکراسی اداری روبه‌رو می‌شوند و باید منتظر رسیدگی به تقاضایشان بمانند. به‌طورکلی زخم‌های عمیق جنگ با مفهوم «انتظار» گره خورده است.در داستان دیگری از این مجموعه به نام «مسافر»، قصه مادری را می‌خوانیم که در انتظار خبری از پسرش بی‌طاقت شده و پس از چند روز جست‌وجو در تپه‌های نزدیک مرز، به خیال اینکه فرزندش را پیداکرده، با تعدادی استخوان بی‌هویت به خانه بازمی‌گردد. می‌توان گفت در این مجموعه داستان، حقایقی از جنگ اساس کار قرارگرفته که کمتر به آن‌ها پرداخته‌شده است. بهترین داستان این مجموعه که عنوان کتاب نیز هست، «من قاتل پسرتان هستم» نام دارد. در این داستان، رزمنده‌ای به پدر همرزم شهیدش نامه‌ای می‌نویسد و اعتراف می‌کند که هنگام عملیات حساسی، به دلیل اینکه صدای خرخر گلوی تیر خورده پسرشان، دشمن را از حضور آن‌ها مطلع می‌کرد، مجبور به کشتن او شده است. این داستان می‌تواند واقعیتی ناگفته از جنگ باشد که نویسنده باشهامت آن را به نگارش درآورده است.درمجموع می‌توان گفت احمد دهقان که آثار تحسین‌شده دیگری نیز در حوزه جنگ دارد، در این کتاب با هنر قصه‌گویی و تجربه شخصی‌اش از سال‌های جنگ، قاب‌های تأثیرگذاری را در قالب داستان کوتاه خلق کرده است. ۲- مجموعه داستان «گوساله سرگردان» اثر مجید قیصری که در سال ۱۳۸۶ از سوی انتشارات افق به چاپ رسید و توانست در جشنواره‌های ادبی مثل جایزه اصفهان و جایزه نویسندگان و منتقدان مطبوعات بدرخشد. این مجموعه شامل هفت داستان کوتاه است. خاطرات دوران جبهه و اسارت، هرچند تلخ و مهیب، تمام وجود برخی از شخصیت‌های این مجموعه را فراگرفته است، به‌قدری که آن‌ها حتی علاقه‌مند به‌مرور آن شرایط هستند. در داستان «نور کافی» از این مجموعه، شخصیت داستان برای همکاری با گروه فیلم‌برداری، با هیجان آماده بازگشت به اردوگاهی است که سال‌ها در آن اسیر بوده و شکنجه‌شده است.از منظر فرم داستان باید اشاره کرد که موضوع جنگ، ظرفیت استفاده از قالب نامه و گزارش را در اختیار نویسنده قرار می‌دهد. برخی از داستانهای این مجموعه مثل «عود عاس سبز»، «کابوسخانه» و «گوساله سرگردان» که عنوان کتاب نیز هست، در شکل نامه و گزارش روایت می‌شوند، درنتیجه مستند به نظر می‌رسند و باورپذیری بیشتری را به مخاطب القا می‌کنند. شایان‌ذکر است که فرم نامه‌نویسی در برخی از داستانهای مجموعه «من قاتل پسرتان هستم» نیز وجود دارد. یکی دیگر از ویژگی‌های مجموعه داستان «گوساله سرگردان»، گذر از رئالیسم محض و ترکیب تخیل با واقعیت است. به‌عنوان‌مثال در داستان «عود عاس سبز» با گزارشی از یک سرهنگ عراقی مواجهیم که آن را در میان ورق‌پاره‌های سنگری کشف می‌کنند. گزارشی عجیب درباره جماعتی قداره‌بند که آیین و مراسم خاصی را برگزار می‌کنند. درنهایت با چشم‌پوشی از ابهامات و ایجاز مخل در برخی از داستانهای این مجموعه مثل داستان «مأمور»، می‌توان اذعان داشت مجید قیصری که آثار دیده‌شده دیگری هم با موضوع دفاع مقدس در کارنامه خود دارد، در این کتاب روایت‌های متفاوت و قابل درنگی از جنگ ارائه داده است.