حاشیه‌نشین کیست؟
شهلا کاظمی پور در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به پدیده حاشیه‌نشینی در ایران که به حاشیه‌نشینی فیزیکی، اقتصادی و فرهنگی تقسیم می‌شود، بیان کرد: به کسانی که در حاشیه شهر هستند، مسکن متعارفی ندارند و در کپر، چادر و کارتن یا در محل‌هایی که موردهایید دولت نیست زندگی می‌کنند، حاشیه‌نشین گفته می‌شود که به نظر آنها حاشیه‌نشین‌های فیزیکی و مشهود هستند، زیرا در ساختار غیراستاندارد قرار دارند، دولت‌ها این محلات را قبول ندارند، اما به‌مرورزمان که افراد در آنجا مستقر می‌شوند، وضعیت زندگی آنها از نظر آب و برق و... بهتر می‌شود.
۶۰ تا ۷۰ درصد فضای شهر تهران حاشیه‌نشین است
وی معتقد است که حدود ۶۰ الی ۷۰ درصد فضای شهر تهران به صورت حاشیه‌نشینی گسترش پیداکرده است؛ به این صورت که افراد در محله‌هایی که در حاشیه شهر تهران قرار داشته است، ساخت‌وساز کردند و به مرور برق، جاده آسفالت و دیگر امکانات آن مناطق بهتر شده است که به این نوع حاشیه‌نشینی «حاشیه‌نشینی فیزیکی» یا فضایی گفته می‌شود.
انواع حاشیه‌نشینی
این جمعیت‌شناس بابیان اینکه حاشیه‌نشینی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی نیز وجود دارد، اظهار کرد: به افرادی که دزدی، قاچاق، واسطه‌گری و... می‌کنند و مشاغل غیرقانونی دارند، حاشیه‌نشینان اقتصادی می‌گویند؛ همچنین به کسانی که از نظر اجتماعی طبق هنجارهای جامعه رفتار نمی‌کنند، حاشیه‌نشینان اجتماعی گفته می‌شود. کاظمی پور بابیان اینکه مهم‌ترین نوع حاشیه‌نشینی، حاشیه‌نشینی فرهنگی است، ادامه داد: حاشیه‌نشینی فرهنگی به معنی آن است که افراد بافرهنگ آن جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کنند آشنایی ندارند و رفتارهایشان مطابق بافرهنگ آن جامعه نیست.
حاشیه‌نشینان فرهنگی چه کسانی هستند؟
وی بابیان اینکه ممکن است فردی در شهر یا منطقه‌ای متولدشده و رشد کرده باشد، اما رفتار او به صورت حاشیه‌نشینی فرهنگی باشد، یادآور شد: هر جامعه‌ای دارای آداب، رسوم، قراردادها و زیربناهای فرهنگی است که افراد باید طبق آن زیربناهای فرهنگی رفتار کنند، اما ممکن است افرادی انگشت‌نمای جامعه باشند و اگر طبق قانون و مقررات آن جامعه رفتار و رعایت نکنند، در اصل به حقوق دیگران احترام نگذاشته‌اند؛ به‌طور مثال افرادی در آپارتمان زندگی کنند اما سروصدا کنند، در رانندگی سبقت بگیرند و قوانین را رعایت نکنند و در اصل به حقوق دیگران تجاوز می‌کنند که به این افراد حاشیه‌نشین‌های فرهنگی گفته می‌شود. این جامعه‌شناس با اشاره به اینکه هرچقدر جامعه وسیع‌تر، گسترده‌تر و سرعت تغییرات بیشتر باشد میزان حاشیه‌نشینی فرهنگی هم بیشتر می‌شود، یادآور شد: به دلیل اینکه فرهنگ زمان‌بر است، زمانی که مهاجری به شهری می‌رود ۲۰ سال طول می‌کشد که به فرهنگ آن جامعه عادت کند و رفتارهای آن جامعه را بیاموزد و اگر در جامعه مقصد نتواند از نظر تحصیلی و شغلی جذب شود، میزان حاشیه‌نشینی بیشتر می‌شود.
۵۰ تا ۶۰ درصد افراد جامعه قانون‌گریزند
کاظمی پور در پاسخ به این سؤال که نرخ حاشیه‌نشینی فرهنگی در ایران چقدر است؟ یادآور شد: تحقیقات نشان داده که حدود ۵۰ الی ۶۰ درصد از افراد جامعه ما قانون هستند؛ حال ممکن است این قانون گریزی به میزان بالا یا پایین باشد. به‌طور مثال زمانی که فردی از ورود ممنوع عبور می‌کند در اصل قانون گریز است و در حاشیه‌نشینی فرهنگی به سر می‌برد. این جمعیت‌شناس بابیان اینکه زمانی که افراد از نظر زبانی، فرهنگی و کیفیت زندگی با استانداردهای ایدئال جامعه فاصله داشته باشند در حاشیه‌نشینی به سر می‌برند، گفت: حاشیه‌نشینی در شهرهای بزرگ بیشتر از شهرهای دیگر است و همچنین در بالا شهر بیشتر از قسمت‌های دیگر شهر، حاشیه‌نشینی به چشم می‌خورد. این جامعه‌شناس تأکید کرد: معضل حاشیه‌نشینی فرهنگی در جامعه بیداد می‌کند؛ زیرا فرد از طریق حاشیه‌نشینی اقتصادی توانسته به درآمدهای بادآورده برسد و این درآمدها باعث شده در مکانی زندگی کند که نتوانند از نظر فرهنگی خود را با جامعه مقصد تطابق دهد؛ در اینجا جامعه مقصد لزوماً به معنای مهاجر نیست بلکه فردی که از پایین شهر به بالا شهر مهاجرت می‌کند نیز نوعی مهاجر خزنده محسوب می‌شود. کاظمی پور در ادامه به علل ایجاد حاشیه‌نشینی فرهنگی در جامعه پرداخت و یادآور شد: مسائل فرهنگی، زمان‌بر است و معمولاً در خانواده‌ها انتقال پیدا می‌کند که به آن هنجار پذیری اجتماعی گفته می‌شود؛ به این معنی که فرزندان در خانه پدری‌شان هنجارها را می‌آموزند و به مرور شیوه زندگی را می‌آموزند و وارد جامعه می‌شوند؛ حال اگر افرادی باشند که خانواده‌هایشان یک‌شبه ره صدساله را بروند و از نظر اقتصادی رشد کرده باشند اما از نظر فرهنگی هنوز سبک زندگی‌شان طبق سلسله‌مراتب طی نشده باشد، قطعاً در حاشیه‌نشینی به سر خواهند برد. وی ادامه داد: به دلیل اینکه افراد مسائل فرهنگی را نیاموخته‌اند و به مسائل بی‌اعتنا هستند، به‌مرورزمان موجب تضعیف فرهنگ جامعه خواهند شد که به نظر این موضوع برای جامعه آسیب‌زاست، زیرا فرهنگ، جامعه را به هم پیوند می‌دهد و زمانی که فرهنگ وجود نداشته باشد، پیوند اجتماعی کمرنگ خواهد شد و منجر به افزایش بیگانگی اجتماعی خواهد شد.