24 ژوئیه 2022
وحید پور تجریشی
تارنمای مدرن دموکراسی
برگردان و کوتاه سازی علی‌اصغر شهدی
[email protected]
علیرغم تحریم‌های ایالات‌متحده آمریکا، پیام مهم از مسکو به غرب این است که اولین محموله ریلی روسیه در 6 تیرماه (27 ژوئن) از ایستگاه راه‌آهن مسکو به مقصد هند خارج شد. در این تاریخ، اولین قطار باری با حمل 39 کانتینر از ایستگاه راه‌آهن چخوف مسکو رهسپار ایران شد. این قطار مسیر روسیه – قزاقستان - ترکمنستان را در مدت 14 روزبه ایران طی کرد و با شروع سفر از مرز ریلی سرخس واقع در شمال شرق ایران، پیش‌بینی می‌شود ظرف مدت 6 روزبه بندرعباس برسد.
این اولین قطار کریدور بین‌المللی شمال - جنوب (INSTC) است که حرکت خود را از شاخه شرقی کریدور آغاز کرده است. وزیر راه و شهرسازی ایران قول داد در آینده نزدیک انشعابات میانی و غربی این کریدور را فعال کند.
گرم شدن روابط تهران و مسکو
به گفته مقامات ایران و هند، مسیر کریدور شمال جنوب 30 درصد ارزانتر و 40 درصد کوتاه‌تر از مسیر سنتی بین روسیه و هند از طریق کانال سوئز است. همچنین تهدیدی مانند دزدان دریایی سومالی در این مسیر وجود ندارد.
این کریدور، پیام قابل‌توجهی از سوی روسیه و متحدان منطقه‌ای آن مانند ایران به واشنگتن و اتحادیه اروپا دارد: «ما سعی می‌کنیم با تحریم‌های اقتصادی تحمیلی غرب مقابله کنیم.»
بنابراین دلیل اصلی رشد روابط مسکو و تهران در ماه‌های گذشته این است: «هر دو طرف اکنون در یک کشتی هستند و دیگر نیازی به ترسیدن از تحریم‌های غرب ندارند.»
اهمیت کریدور شمال جنوب INSC برای روسیه و ایران
پس از پایان جنگ ایران و عراق، مسکو قراردادهای بسیاری با تهران در زمینه‌های مختلف زیرساختی امضا کرد که برخی از آنها مانند احداث گرمسار – اینچه برون به عنوان اولین ریل سبک ایران به طول 465 کیلومتر هست که به دلیل تحریم‌های اعمال‌شده علیه ایران و دستگاه بانکی آن کشور اجرا نشد.
روسیه حتی آمادگی خود را برای احداث مسیر ریلی رشت - آستارا به جای جمهوری آذربایجان اعلام کرده بود که به دلیل تحریم‌ها و عدم امکان انتقال 500 میلیون دلار بودجه موردنیاز برای ساخت این پروژه، یعنی تنها حلقه مفقود شعبه غربی کریدور شمال-جنوب INSC به مرحله عملیاتی وارد نشد. اما اکنون، به نظر می‌رسد بسیاری از چیزها در روسیه پس از ورود به جنگ با اوکراین تغییر کرده است.
به گفته مقامات ایرانی، درآمد سالانه این کشور از کریدور شمال-جنوب INSTC را حدود 20 میلیارد دلار برآورد شده درحالی‌که کل درآمد نفتی ایران 43 میلیارد دلار اعلام‌شده است. علاوه بر مزایای مالی، ایران می‌تواند پس از ۲۰ سال فشار تحریم‌ها، دوباره از اهمیت ژئوپلیتیک خود استفاده کند. این توانایی قدرت مذاکره مقامات ایرانی را در نقش‌های منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای مانند پیوستن به سازمان همکاری شانگهای افزایش می‌دهد.
تحریم‌های آمریکا و آینده روابط تهران – مسکو
تحریم‌ها فرصت‌هایی را برای دو کشور ایجاد کرد و امنیت انرژی اتحادیه اروپا را تهدید کرد. ایران با فشار غرب بر مسکو به راحتی حمایت روسیه را برای ورود به پروژه‌های زیربنایی خود جلب کرد. از سوی دیگر، روسیه در غیاب شرکت‌های معروف غربی پس از فروپاشی برجام موفق شد برخی از کلان پروژه‌های زیرساختی ایران را به دست آورد.
برجام، ابزار متعادل کردن روابط تهران – مسکو
به نظر می‌رسد تنها راه کاهش سرعت روابط تهران و مسکو، پیوستن مجدد واشنگتن به برجام است. اگر واشنگتن پیوستن مجدد به توافق با ایران را نپذیرد، چه اتفاقی خواهد افتاد؟
اولین پیامد: تعمیق روابط تهران و مسکو. این موضوع به ایران و روسیه کمک می‌کند تا نیازهای اساسی خود را بدون اتکا به غرب برآورده کنند. روسیه یکی از تأمین‌کنندگان اصلی مواد غذایی و محصولات استراتژیک کشاورزی مانند گندم یا روغن نباتی است و محدودیت صادرات این‌گونه محصولات کشاورزی، امنیت غذایی جهان را همان‌طور که سازمان ملل بارها هشدار داده در شرایط خطرناکی قرار داده است.
دوم اینکه زمان خوبی است و بازیگری در نظام بین‌الملل نمی‌تواند آن را از دست بدهد. افزایش درآمد ملی و تولید ناخالص داخلی، تهران را در موقعیت بهتری قرار می‌دهد و محدودیت‌های فعلی آن را کاهش می‌دهد. بنابراین، تعویق پیوستن واشنگتن به برجام، کار را برای دستیابی به هرگونه توافق خوب با تهران سخت‌تر می‌کند.