در هفته‌ها و روزهای گذشته گردوغبار و گرما به‌جز استان‌های شمالی و شمال غرب به جان مردم افتاده است. مردم بی‌دفاع در برابر گرما و خیزش گردوغبار قرار دارند. بادهای 120 روزه در سیستان و بلوچستان آغازشده که زندگی را سخت و شرایط زیست محیطی را به خطر انداخته است. دمای هوا که در روزهای گذشته 40 درجه و بالاتر بود، قرار است امروز به نزدیک 50 درجه در برخی نقاط کشور برسد. بلای خشکسالی و گرما در کنار قطع برق، زندگی را دشوار می‌کند. مجلس و دولت برنامه‌ای برای برون‌رفت از این شرایط سخت ندارند. مقامات می‌گویند تالاب‌ها خشکیده است! پرسش این است، چرا تالاب‌ها، دریاچه ارومیه و ... خشکیده‌اند؟ در این شرایط ناگوار مدیریت منابع آب می‌تواند به بهبود محیط‌زیست و همچنین کمبود آب کمک کند.
سامانه پرفشار
رئیس مرکز ملی پیش‌بینی و مدیریت بحران مخاطرات وضع هوا دلایل رخداد گردوخاک گسترده در سطح کشور را تشریح کرد و گردوغبار را روی دیگر خشکسالی دانست. صادق ضیاییان گفت: از اواخر هفته قبل و طی روزهای اخیر، تغییر توده‌هوا و استقرار سامانه پرفشار در سواحل دریای خزر ایجاد شد که افزایش گرادیان فشاری را در پی داشت. این رخداد درنهایت منجر به وزش باد در بخش‌های وسیعی از کشور شد؛ پدیده‌ای که عمدتاً در ساعات بعدازظهر رخ داد و شدت و ضعف آن در مناطق مختلف متفاوت بود.
کم‌بارشی
ضیاییان در ادامه گفت: هم‌زمان با این شرایط، کم‌بارشی سال آبی جاری نیز قابل‌توجه بود؛ به‌طور متوسط، بارش سطح کشور با کاهش ۴۰ درصدی مواجه بوده است. این عدد در استان تهران که با گردوخاک قابل‌توجهی نیز مواجه شده بود، حتی به بیش از ۴۸ درصد نیز می‌رسد.
خشک شدن سرزمین
وی افزود: این میزان از کاهش بارندگی، نشان‌دهنده خشک شدن سرزمین است که درنهایت موجب می‌شود تالاب‌ها، مراتع، کشتزارها و زمین‌های حاشیه‌ای به‌عنوان لایه‌های سطحی زمین، خشک و تبدیل به کانون‌های گردوغبار شوند. در چنین شرایطی با افزایش سرعت باد، خیزش گردوخاک در نقاط مختلف کشور تشدید می‌شود.
تغییر توده‌هوا
ضیاییان گفت: در روزهای اخیر عبور یک موج در تراز میانی جو و استقرار پرفشار سطح زمین به‌طور هم‌زمان رخ داد. استقرار پرفشار سطح زمین در سواحل، تغییرات قابل‌توجهی در الگوهای فشاری ایجاد کرد. در همین شرایط در نواحی جنوبی نیز به دلیل تغییرات فصل، مطابق روال سابق استقرار کم‌فشار حرارتی رخ داد. تقابل این دو سامانه پرفشار شمالی و کم‌فشار جنوبی منجر به افزایش گرادیان فشاری یا افزایش میزان تغییرات فشار بر پهنه در سطح کشور شد. این شرایط گسترش وزش باد را در پهنه وسیعی از مناطق به همراه داشت. همراه با این پدیده خنک شدن نسبی هوا نیز رخ داد و در هفته جاری هوا نسبت به فصل در شرایط متعادل‌تر قرارگرفته بود و این تغییر نیز به علت تغییرات توده‌هوا رخ داد.
سال آبی خشک
ضیاییان در پاسخ به این پرسش که چرا امسال تعداد روزهای گردوغباری نسبت به سال‌های گذشته افزایش‌یافته است،گفت: در سال‌های ترسالی یا همراه با بارش بهاره مناسب، پوشش گیاهی رشد می‌کند و خاک تثبیت می‌شود اما امسال سال آبی خشکی بود و بهار ضعیفی نیز پشت سر گذاشته شد. درنتیجه هرکجا که در مناطق مستعد، بادی بوزد، گردوخاک نیز ایجاد می‌شود. بر اساس نقشه‌ها و مدل‌های پیش‌بینی به‌دست‌آمده، این فرایندها طبیعی و قابل پیش‌بینی است.
افزایش سرعت گردوخاک
وی ادامه داد: در روزهای گذشته با افزایش سرعت وزش باد در جنوب تهران، گردوخاک بیشتر شد و با کاهش وزش، کاهش گردوخاک اتفاق می‌افتاد. برای مثال صبح چهارشنبه (۱۸ تیرماه) زمانی که سرعت باد یک تا دو متر بر ثانیه بود، دید افقی حدود ۵۰۰۰ متر بود اما زمانی که از فرودگاه مهرآباد در خصوص افزایش سرعت باد به حدود ۱۰ متر بر ثانیه گزارش دریافت شد، دید افقی نیز به حدود ۴۰۰۰ متر کاهش یافت. این روند در روزهای قبل از آن نیز تکرار شد. این پدیده‌ها معمولاً در ساعات بعدازظهر تشدید می‌شود چراکه با گرم شدن زمین، پدیده‌های محلی نیز به افزایش اثر پدیده‌های بزرگ‌مقیاس کمک می‌کنند و سرعت باد افزایش می‌یابد. انتظار می‌رود این پدیده تا روز شنبه (۲۱ تیر) در برخی استان‌ها مانند تهران ادامه یابد. این شرایط در روز شنبه کاهش می‌یابد.
پیامد ناگوار خشکسالی
ضیاییان با اشاره به کاهش شدید بارش در سال آبی جاری گفت: گردوخاک در حقیقت از تبعات خشکسالی و کم‌بارشی است. کم‌بارشی اثرات جانبی دارد که ابتدا کشاورزی و دیم را تحت تأثیر قرار می‌دهد سپس بر منابع آبی اثر می‌گذارد حتی کشت‌های آبی نیز تحت تأثیر قرار می‌گیرد و درنتیجه زمین آماده خیزش گردوغبار می‌شود.
مدیریت مصرف
ضیاییان گفت: الگوی مصرف آب، چه در بخش خانگی و چه صنعتی اهمیت دارد اما در شرایطی که حجم کم‌بارشی زیاد است، کاهش مصرف به‌تنهایی نمی‌تواند این کمبود را جبران کند. بااین‌حال، مدیریت مصرف همچنان بهترین، ارزان‌ترین و کارآمدترین راه مواجهه با این تغییرات است. آخرین راه و اولین راه مدیریت تغییر اقلیم مدیریت مصرف است؛ این راهکارها در تعدیل وضعیت تأثیرگذار است. در شرایط فعلی، راه‌حل فوری وجود ندارد. این پدیده‌ها بخشی از روند طبیعی است و تنها کار کوتاه‌مدتی که می‌توان انجام داد، کاهش اثرات ناشی از آن است.