یوسف ملایی: ادبیات در هرمزگان به دیرینگی تاریخچه برخی کتاب‌ها، یک‌هزار ساله است. طبق مستندات موجود، نخستین کتاب هرمزگان «زیچ شستکه» در خصوص صور فلکی، نوشته میرزا حسین ابن موسی حاسب هرمزی مربوط به قرن چهارم و پنجم قمری به زبان عربی است که ظاهراً نسخه خطی آن در کتابخانه آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود.
استخراج ادبیات هرمزگان از کتابخانه ملی ژنو
همچنین در سفرنامه پیترودلاواله (گردشگر ایتالیایی) در سال ۱۶۲۱ میلادی به ایران و بندرعباس اشاره شده که او چند عنوان کتاب نویسندگان بندرعباسی، از جمله دو کتاب شعر و یک کتاب پژوهشی به نام «ماهی‌های گامبرون»، از نویسندگان بندرعباسی خریداری کرده که اخیراً به همت نجف جوکار و محمدباقر وثوقی، میکرو فیلمی از این کتاب‌ها از کتابخانه ملی ژنو سوئیس بدست آمده و تحت عنوان «جنگ نامه کِشم» (سروده قَدری) و مثنوی فرهاد و شیرین نوشته «سلیمی جرونی» به چاپ رسانده‌اند که آثاری مربوط به ۴۰۰ سال پیش است.
شعر هرمزگان با این نام‌ها گره خورده است
سخن از شعر هرمزگان که به میان می‌آید، نام علی رضائی شریف، علی رضایی، حسن کرمی زاده (ح گرامی)، مرتضی نصیری، مسلم محبی، معصومه مرشدی، عبدالحمید انصاری نسب، سیده مریم سیدافقهی، اصغر ملایی محمد آبادی، محمد دهقانی، یحیی دهقانی، یعقوب سهوزاده، محبوبه اسماعیلی، بلقیس بهزادی، طاهره مسافری، لیلا سالاری، محمود سالاری، مسعود فرح، مرضیه برمال، ابراهیم ذاکری گورزانگی و … در اذهان تداعی می‌شود. ناگفته نماند که شعر طنز استان با نام راشد انصاری (خالو راشد) و منوچهر ضیایی گره خورده است.
نویسندگانی که نامشان بر سردر هرمزگان می‌درخشد
از تالیف و نویسندگی در هرمزگان که صحبت می‌شود، سدید السلطنه کبابی، احمد سایبانی، غلام وکیلی، منصور نعیمی، مصباح سایبانی، ماندانا سایبانی، فاطمه (ایران) دژگانی، محمد خطیبی زاده، حسام الدین نقوی، منصور جلالی، حسین نوربخش، فرخنده پیشدادفر، سهراب سعیدی، بهزاد پودات، علی‌اکبر میرزایی، نصرالله کریمی، احمد حبیبی، یعقوب باوقار، اعظم پشت مشهدی، پروانه ماندگاری، حسین فراغ دل، محمد مُذنبی، علیرضا داوری، احمد نورد آموز، حیدر حیدری نژاد (حیدر احمد)، سید عبدالجلیل قتالی، علی ماهیگیر، مهدی عطایی دریایی، غلام امینی دومشهری، ایرج اعتمادی، امیرحسین والا، علی آموخته‌نژاد، بنیامین انصاری نسب، محمد ذاکری، علی کمالی زاده، جعفر مرادی شهدادی، لیلا ملاحی، امید ذاکری، محمد ذوالفقاری، علی آموخته‌نژاد، سلیمان کرم پور، مهرنوش منصوری، عیدالهادی معتمدی، شایا صفا، نرگس نصیری، صغری میرشکاری، موسی صادقی، محمد احمدی، سید قطب‌الدین موسوی، یوسف ملایی و … در صدر قرار دارند.
نیم زبان بندری، بازمانده زبان دری است
مرتضی نصیری یکی از منتقدان، مولفان و محققان هرمزگانی، زاده اول فروردین ماه ۱۳۴۰ روستای کریان میناب در شرق هرمزگان است که نامش بیشتر با فرهنگ واژگان چاپ نشده «نصیر» شناخته می‌شود. وی مباحث متفاوتی را در خصوص ادبیات هرمزگان با خبرنگار ایبنا در میان گذاشت.
نخستین مجموعه شعر نصیری به نام «گپ گنوغ» با گویش محلی و فارسی سال (۱۳۷۳) به عنوان پیشگام در حوزه شعر محلی چاپ و منتشر شد. دومین مجموعه شعرش به نام «گپ گنوغ ۲» با گویش محلی و فارسی سال (۱۳۷۸) وارد بازار کتاب شد. سومین کتاب وی با عنوان «بُنگر» سال (۱۳۹۱) چاپ شد و چهارمین کتاب زندگینامه ۵۴ شهید هرمز و قشم به سفارش واحد پژوهش بنیاد شهید و ایثار گران استان، به نام «عرشیان جزیره» سال ۱۳۹۲ منتشر شد. پنجمین کتاب مجموعه ۴۰ غزل بومی با ترجمه فارسی با عنوان «چلچلی» (گویش بلبل) به قلم مرتضی نصیری گوکی و ویراستاری و آوانگاری دخترش نرگس نصیری، چاپ و منتشر شد.
مرتضی نصیری در مورد ادبیات بومی هرمزگان گفت: ادبیات بومی هرمزگان در رسته‌های مختلف ادبی باید مورد بررسی و کنکاش قرار بگیرد اعم از آنچه در شعر یا نثر نوشتاری به وقوع می‌پیوندد یا پیوسته است، یا آنچه در صور مختلف دیگر هنری شامل نمایش‌نامه یا..... است. در صورتی که از نظر شعر مورد بررسی قرار گیرد و با توجه به تاثیر پذیری‌های مختلف توجهی به آن خواهیم کرد.