کرملین این روزها راهی تازه برای ایجاد روابط دوستانه و اعمالنفوذ بر دولتهای خارجی پیداکرده که آنهم واکسن کرونای ساخت خودش به نام «اسپوتنیکوی» است. اغلب کشورهایی که واکسن اسپوتنیکوی را سفارش دادهاند، بهندرت از کرملین انتقاد میکنند؛ برخی از آنها بهشدت با غرب مخالفاند و بسیار آنها هم پیوندهای تاریخی با اتحاد جماهیر شوروی داشتند؛ اما کشورهایی که از واکسن روسی فاصله گرفتهاند -بهویژه مخالفان ایدئولوژیک ولادیمیر پوتین، رئیسجمهوری این کشور- با انتقاد شدید رسانههای طرفدار کرملین روبرو شدهاند. رسانههایی که میگویند این کشورها با دوری کردن از «بهترین واکسن» دنیا به دلایل سیاسی، زندگی مردم را به خطر انداختهاند؛ اما اینطور که پیداست این اتهامات بیشتر جنبه تبلیغاتی دارند، چون با توجه به روند کند واکسیناسیون در داخل کشور، روسیه احتمالاً برای تأمین تقاضای احتمالی خارجی با مشکل روبرو خواهد شد. تا روز ۲۳ فوریه ۳۳ کشور برای واکسیناسیون کرونا واکسن اسپوتنیکوی را سفارش دادهاند. صندوق «سرمایهگذاری مستقیم روسیه» که مدیریت توزیع اسپوتنیکوی را برعهده دارد، روز ۲۰ فوریه فهرستی متشکل از ۳۱ کشور منتشر کرد که این واکسن را سفارش داده بودند. بیش از یکسوم این کشورها یا رابطهای نزدیک با مسکو دارند و یا با غرب در تنش هستند. از میان آنها ۶ کشور (بلاروس، ارمنستان، قرقیزستان، قزاقستان، ترکمنستان و ازبکستان) عضو اتحاد جماهیر شوروی و ۳ کشور (مجارستان، مغولستان و نیکاراگوئه) عضو بلوک شرق بودهاند. علاوه بر آن سه مورد دیگر هم (صربستان، بوسنی و هرزگوین و مونتهنگرو) کشورهای استقلالیافته پس از فروپاشی جمهوری سوسیالیست فدرال یوگسلاوی هستند. بیشتر کشورهایی که به اسپوتنیکوی مجوز دادهاند، در حال حاضر پیوندهای قوی سیاسی و ایدئولوژیکی با روسیه دارند. دولتهای سوریه، نیکاراگوئه، بولیوی و ونزوئلا همگی مثل مسکو بهشدت نسبت به آمریکا بیاعتماد هستند. بلاروس بارها وقتی با غرب به مشکل خورده، از روسیه کمک گرفته و صربستان هم متحد اصلی مسکو در منطقه بالکان بهحساب میآید. در آمریکای لاتین هم آرژانتین و مکزیک بهعنوان کشورهایی با گرایش چپ در نظر گرفته میشوند که همزمان با حفظ روابط خوب خود با آمریکا به دنبال تعامل با مسکو هستند؛ اما خرید واکسن ساخت روسیه توسط کشورهای آمریکای لاتین که از دیرباز حیات خلوت آمریکا بودهاند، مسئلهای است که رسانههای دولتی این کشور از آن بهرهبرداری تبلیغاتی زیادی کردهاند. بیشتر کشورهایی که اسپوتنیکوی را تأیید کردهاند، ازجمله خریداران عمده تسلیحات روسی هستند. چین، هند و الجزایر بین سالهای ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۹ سه مشتری اصلی صنایع دفاع روسیه بودهاند. در همین دوره، بلاروس ۹۸ درصد، قزاقستان ۹۰ درصد، میانمار ۱۶ درصد و پاکستان ۶/۶ درصد از نیازهای تسلیحاتی خود را از روسیه تأمین کردهاند؛ اما از روز ۲ فوریه که نشریه پزشکی معتبر لنست نتایج مرحله آخر آزمایش انسانی اسپوتنیکوی را منتشر کرد، تمایل به این واکسن هم افزایش یافت. این آزمایشها نشان داد اسپوتنیک در مقابله با ویروس کرونا حدود ۹۲ درصد اثربخشی دارد؛ اما آنچه در رسانهها در رابطه با واکسن روسی منتشرشده حاکی از این است که مسکو به این واکسن هم مثل ذخایر انرژی خود بهعنوان ابزاری برای نفوذ سیاسی نگاه میکند. مخالفان ایدئولوژیک روسیه که از واکسن ساخت این کشور دوری میکنند هدف انتقادهای شدید رسانههای تحت کنترل کرملین قرارگرفتهاند. بهعنوانمثال مجری یکی از برنامههای گفتوگومحور شبکه تلویزیونی دولتی «راسیا-۱» با اشاره به اینکه ولادیمیر زلنسکی، رئیسجمهوری اوکراین واکسن اسپوتنیک سفارش نداده او را «احمق» خطاب کرد. او همچنین گفت حالا اوکراینیها مجبورند به روسیه سفر کنند تا با زدن واکسن «جان خود را نجات» دهند. علاوه بر این اتحادیه اروپا -که هنوز برای خرید واکسن اسپوتنیکوی اقدامی نکرده- هم با انتقاد روبرو شده است. یکی دیگر از برنامههای شبکه راسیا-۱ به نام ۶۰ دقیقه این ادعا کرد «کارزار واکسیناسیون اروپا مختل شده» و دلیلش هم ندادن مجوز به واکسن اسپوتنیکوی بوده است؛ اما رسانههای طرفدار کرملین طبق معمول از آمار و ارقام واکسیناسیون در کشور و اینکه در این زمینه تا چه حد از اروپا عقب هستند، حرفی نمیزنند. رسانههای همسو با دولت همزمان با اشاره به این موضوع که دولتهای غربی به دلایل سیاسی از خرید اسپوتنیک خودداری میکنند، کوشیدهاند اختلافهای میان این کشورها را برجسته کنند. این رسانهها اغلب واشنگتن و همینطور بروکسل را بهعنوان منبع فشارهای خارجی معرفی میکنند. شبکه یک تلویزیون دولتی روسیه روز ۸ ژانویه آمریکا را متهم کرد که جلوی تولید واکسن اسپوتنیکوی در اوکراین را گرفته است. در حوزه انرژی هم رسانههای طرفدار کرملین ایالاتمتحده را به فشار بر کشورهای اروپایی برای توقف خرید گاز ارزانقیمت از روسیه متهم کردهاند. رسانههای روسی این تصور را به وجود آوردهاند که روسیه میخواهد به رفع کمبود شدید واکسن کرونا در خارج از کشور کمک کند اما دلایل سیاسی مانع از آن شدهاند. بااینحال این سؤال همچنان وجود دارد که با توجه به روند کند کارزار واکسیناسیون در روسیه آیا این کشور از پس تقاضا بر خواهد آمد. اورزولا فون در لاین، رئیس کمیسیون اروپا دراینباره گفته: «ما هنوز از این متعجب هستیم که چرا روسیه که در واکسیناسیون مردم خودش پیشرفت لازم را نداشته، از ارائه میلیونها میلیون دوز واکسن حرف میزند.» سؤالی که پاسخش احتمالاً در دیپلماسی کرملین نهفته است.