تاکنون ۱۵ واکسن توسط حداقل یک مقام نظارتی ملی برای استفاده عمومی در کشورها مجاز شده‌اند. واکسن‌های دارای مجوز استفاده در ایران شامل واکسن‌های اسپوتنیک وی، آسترازنکا، سینوفارم و بهارات است. هرکدام از این واکسن‌ها، اثربخشی متفاوتی را در مراحل کارآزمایی بالینی از خود نشان داده‌اند و اثربخشی هر یک از آن‌ها در برابر واریانت‌های مختلف ویروس کرونا نیز متفاوت است. به گزارش ایسنا، پژوهشگران کمیته ساماندهی تحقیقات کووید-۱۹ و دانشگاه علوم پزشکی و خدمات درمانی مازندران، با انتشار یک گزاره‌برگ، آخرین مطالعات در خصوص عوارض واکسن‌هایی که در ایران در حال استفاده هستند را بررسی کردند. طبق آنچه در این گزاره برگ آمده، مهم‌ترین عوارض مورد انتظار بعد از تزریق واکسن عبارت‌اند از:
- عوارض موضعی (درد، تورم و قرمزی محل تزریق)
- عوارض سیستمیک (تب، لرز، سردرد، سرگیجه، بدن‌درد، خستگی، ضعف و بی‌حالی، حالت تهوع، استفراغ، اسهال، یبوست و درد مفصلی)
- واکنش‌های آلرژیک (تنفس سخت، راش‌های سراسری پوستی و تند شدن ضربان قلب)
- عوارض جدی و نادر مانند شوک آنافیلاکسی
در مورد عوارض شایع مشاهده‌شده بعد از دریافت واکسن نیز عوارض موضعی (درد، خارش، تورم، قرمزی و احساس گرما در محل تزریق) و عوارض سیستمیک (تب موقت، احساس ضعف، سردرد، بدن‌درد، درد مفاصل، احساس کسالت و خواب‌آلودگی، تهوع، استفراغ و اسهال) از شایع‌ترین عوارضی هستند که بیشتر از مابقی موارد دیده می‌شوند.
عوارض نا شایع بعد از دریافت واکسن
سرگیجه، احساس گیجی، لرزش، تعریق، یبوست، سرفه، بی‌اشتهایی، بزرگی غدد لنفاوی، شوک وازووگال و شوک آنافیلاکسی از دیگر عوارض واکسن هستند که کمتر مشاهده‌شده‌اند و در اصطلاح نا شایع نامیده می‌شوند. این در حالی است که خوشبختانه شمار زیادی از دریافت‌کنندگان واکسن نیز هیچ نوع عارضه شایع یا نا شایع مربوط به واکسن را تجربه نخواهند کرد. غالباً عوارض ناشی از واکسن به‌طورمعمول از ۱۲ ساعت تا کمتر از هفت روز بعد از تزریق واکسن به‌طور متغیر رخ می‌دهد. در موارد بسیار نادر برخی عوارض ممکن است یک ماه بعد از واکسیناسیون بروز پیدا کند.
راهکارهایی برای به حداقل رساندن عوارض واکسن
درباره اقداماتی که می‌توان به‌منظور به حداقل رساندن عوارض واکسن انجام داد نیز موارد ذیل توصیه می‌شود:
- گرفتن شرح‌حال از افراد در خصوص هرگونه حساسیت به واکسن‌های قبلی تزریق‌شده یا حساسیت به دریافت دوز قبلی واکسن کووید-۱۹
- در مورد احتمال عوارضی که ممکن است در زمان کوتاه به دنبال تلقیح واکسن رخ دهد، مانند شوک وازووگال و شوک آنافیلاکسی، لازم است واکسینه شدگان حداقل به مدت ۱۵ دقیقه بعد از دریافت واکسن در مرکز دریافت واکسن بمانند.
- برای جلوگیری و کنترل شوک وازووگال، توصیه می‌شود افراد به‌صورت ایستاده واکسینه نشوند و در موقعیت خوابیده و یا در صورت عدم وجود امکانات، به‌صورت نشسته واکسینه شوند.
- پوشیدن لباس تمیز و خنک جهت جلوگیری از آلودگی احتمالی محل تزریق واکسن و تحمل بالا رفتن دمای بدن
- نوشیدن مایعات به میزان زیاد و در صورت بروز تب استفاده از مسکن‌های ضدالتهابی غیراستروئیدی برای کنترل آن و آنتی‌هیستامین‌ها برای عوارض موضعی می‌توانند در کاهش عوارض کمک‌کننده باشند.
در صورت بروز عوارض نادر مانند خونریزی ارگان‌های مختلف بدن، آمبولی، شوک آنافیلاکسی و یا سوپر اینفکشن محل تزریق، گسترش قرمزی یا حساسیت به لمس در محل تلقیح واکسن بعد از ۲۴ ساعت و یا اینکه عوارض ناشی از واکسن به‌صورت نگران‌کننده‌ای تشدید شوند و بعد از چند روز از بین نروند، دریافت‌کنندگان واکسن بایستی به مراکز درمانی مراجعه و تحت معالجه قرار گیرند. به گفته این پژوهشگران؛ برخی علائم بعد از دریافت واکسن ممکن است بروز کنند که ارتباطی با ماهیت واکسن ندارند. به‌طور مثال ممکن است هم‌زمان با دریافت واکسن در دوره کمون و بدون علامت بیماری بوده باشند و علائم بارز بیماری کووید-۱۹ که ارتباطی با دریافت واکسن ندارد (تب، تنگی نفس، سرفه، اختلال بویایی و چشایی، میالژی و علائم گوارشی) را تجربه کنند. این افراد برای تشخیص بیماری کووید-۱۹ باید آزمایش دهند. در این گزاره‌برگ عنوان‌شده که به‌طورمعمول عوارض جانبی ناشی از واکسن‌ها مانند عوارض موضعی و عوارض سیستمیک، در شمار زیادی از دریافت‌کنندگان واکسن به‌طور خفیف رخ می‌دهد و این عوارض عموماً خودبه‌خود و یا با مصرف مسکن‌های ضدالتهابی غیراستروئیدی بهبود می‌یابند.به گفته محققان کمیته ساماندهی تحقیقات کووید-۱۹ و دانشگاه علوم پزشکی و خدمات درمانی مازندران: «با توجه به تجارب چند صدساله بشر در زمینه تولید واکسن، یک اصل در همه آن‌ها ثابت‌شده است و آن اینکه هیچ واکسنی به‌طور ۱۰۰ درصد مؤثر و یا بدون عارضه نیست؛ اما عوارض ناشی از واکسن بسیار ناچیز و گذرا هستند. اگرچه واکسن‌های مختلف اثربخشی متفاوتی در برابر واریانت‌های مختلف کروناویروس دارند، اما واکسن‌های مورداستفاده در کشورمان نیز همگی ایمنی‌زایی و ایجاد مصونیت نسبتاً بالایی را در فاز سه کارآزمایی‌های بالینی از خود نشان داده‌اند و حداقل عوارض جانبی را دارند».