ابراهیم داروغه‌زاده معاون پیشین نظارت و ارزشیابی سازمان سینمایی در لایو اینستاگرامی خانه هنرمندان ایران در گفت‌وگو با کیوان کثیریان با اشاره به راز و رمز فیلم‌های توقیفی در دوران مسئولیت خود گفت: از ۲ منظر می‌توان درباره ماجرای ممیزی بحث کرد. نخست از منظر آیین‌نامه‌ها؛ اساساً قوانین در کشورها قراردادهایی اجتماعی هستند که بر اساس هنجارها و قواعد اجتماعی تنظیم شده‌اند و می‌توانند به‌مرورزمان دستخوش تغییر و به‌روز شوند. در ایران نیز این اتفاق افتاده است. برای مثال تا ۱۵ سال پیش شاید اعتیاد جرم بود، اما اکنون به‌عنوان بیماری شناخته می‌شود.
شورای بسته و نهادهای غیردولتی بسته‌تر
وی درباره ترکیب اعضای شورای نظارت و ارزشیابی در دوره مسئولیت خود بیان کرد: در دوره مسئولیت من همه اعضای شورای ۹ نفره مورد وثوق نظام بودند و شاید نمی‌شد هم‌سوتر از این ترکیب پیدا کرد. بااین‌وجود در همین ۲ سال مشکلات زیادی با خروجی تصمیمات شورا از سوی نهادهای غیردولتی داشتیم. وقتی شورایی بسته‌تر نسبت به نیازهای سینمایی سرکار می‌آیند و نهادهایی خارج از دولت هستند که تصمیمات همین شورای بسته را برنمی‌تابند، اوضاع برای سینما سخت می‌شود. او درباره اختیارات معاون نظارت و ارزشیابی در قبال شورای پروانه ساخت و میزان پاسخگو بودن او به نهادهای ناظر بیرون از حیطه دولت و سازمان سینمایی توضیح داد: در وهله اول جدا از آیین‌نامه صدور مجوز نمایش فیلم که خود تفسیربردار و دچار مشکل است، ساختار اجرایی آیین‌نامه نیز مشکل دارد. به‌هرحال سینما را ما اختراع نکرده‌ایم و بنابراین می‌توانیم از کشورهای غربی در بحث ساختارهایشان الگو بگیریم. برای مثال در آمریکا آثار سینمایی ضمن اینکه منافع ملی‌شان را تأمین کرده، فرهنگ آمریکایی را نیز ترویج می‌کند، اما در ایران ممیزی‌ها به شکلی کنترلی پیوسته اضافه می‌شود.
به لطف کرونا تبرئه شدم
در ادامه این گفتگو، کثیریان با اشاره به برخی از فیلم‌های توقیفی سینمای ایران نظیر «خرس»، «مادر قلب اتمی»، «عصبانی نیستم»، «رستاخیز»، «کاناپه»، «تاکسی»، «رحمان ۱۴۰۰»، «عنکبوت» و… که مشکلاتشان حل یا حل نشده باقی‌مانده است، از داروغه‌زاده پرسید: «آیا این فیلم‌ها بر اساس آیین‌نامه واقعاً دچار مشکل هستند؟»
معاون پیشین نظارت و ارزشیابی سازمان سینمایی در پاسخ بیان کرد: فیلم‌های مشکل‌دار اگر از اساس پروانه ساخت نداشته باشند و در این چرخه قرار نگرفته باشند، صرف‌نظر از اینکه قانون پروانه ساخت درست است یا نه کار غیرقانونی کرده‌اند. به‌هرحال سازندگان آن‌ها پروانه ساخت نگرفته‌اند یا نخواسته‌اند که بگیرند، اما در ۲ سال فعالیت من در سمت معاونت تعدادی از فیلم‌ها پروانه ساخت داشتند و در پروانه نمایش به مشکل خوردند که سعی کردیم در تعامل با اعضای شورا و نهادهای بیرون از دولت مسائل را حل کنیم اما این مذاکره و چانه‌زنی راه‌حل درستی نیست. چرا اعضای شورا باید از بخش‌هایی برای اعطای مجوز به یک فیلم تحت‌فشار قرار بگیرند؟ خود من برای اجرای قانون بارها و بارها به دادگاه احضار شدم. من برای ۳۵ فیلم که در دو سال اکران شده بود، متهم بودم و بعد از ده‌ها جلسه دادگاه ۲۸ اسفند ۹۸ به لطف کرونا تبرئه شدم.
اگر «متری شش و نیم» را در جشنواره اکران نمی‌کردیم، دیگر اکران نمی‌شد
داروغه‌زاده ادامه داد: متأسفانه بدبینی به سینما زیاد است و نهادهای مختلف به خود اجازه می‌دهند برداشت‌های مختلف کنند. برای مثال درباره نمایش فیلم «متری شش و نیم» ۲ بار نامه زده شد که دبیر جشنواره فیلم فجر نباید آن را نمایش دهد، اما من تحت هر شرایطی فیلم را نمایش دادم و شاید اگر در جشنواره اکران نمی‌شد، هیچ‌وقت دیگری هم اکران نمی‌شد. اتفاقاً بعد از نمایش آن مشخص شد اصلاً مشکلی وجود نداشته است. متأسفانه شرایط مشکل‌سازی برای فیلم‌ها این‌طور است که معمولاً یک یا دو کارشناس از یک‌نهاد فیلم را می‌بینند و برای مافوق خود تعریف می‌کنند و انگار در این فضا همه کارشناس کدگشایی فیلم‌های سینمایی شده‌اند.
وی درباره میزان مقاومت وزیر ارشاد در برابر این فشارها و حمایت از معاونت شورای نظارت و ارزشیابی بیان کرد: به‌تبع وقتی دولتی منسوب به اصلاح‌طلب سرکار بیاید، نگاه بدبینانه به‌طور اتوماتیک به‌ویژه در حوزه فرهنگ و هنر به تصمیمات ایجاد می‌شود. فرهنگ حوزه‌ای حاکمیتی در ایران است و سیاست‌گذاری آن از آن سمت انجام می‌شود. نهادهای حاکمیتی انتظاراتی از دولت دارند که وقتی دولتی به‌ظاهر ناهم‌سو با رویکردهایشان روی کار می‌آید، ناخواسته فشارهای بیرون از دولت بر آن بیشتر می‌شود. برای مثال در دوره آقای شمقدری فشارها کمتر و دست او برای حل مشکل بسیاری از فیلم‌ها بازتر بود.
ماجرای فیلم‌های توقیفی به کجا رسید؟
دبیر جشنواره فیلم «سلامت» بیان کرد: نگاه بدبینانه به سینما و ممیزی قوی و غامض، اصلاً قابلیت همراهی با نیاز امروز سینما را ندارد. آیین‌نامه شورا باید در ابتدا به‌روز و موارد آن تعدیل و آیتم‌هایش کم شود. همچنین در اختیار فیلم‌سازان قرار بگیرد و با کمک اهالی سینما به‌روز شود. هیئت منصفه‌ای نیز لازم است تشکیل شود که بعد از نمایش فیلم در صورت تخطی فیلم به تخلف رسیدگی کند و همچنین آیین‌نامه‌ای باشد که به این تخلف بپردازد. وی با جمع‌بندی بحث شرایط ممیزی در سینمای ایران در پایان بیان کرد: این شرایط باعث سردرگمی فیلم‌ساز می‌شود و او را از مدیریت سینما دور می‌کند. در چنین وضعی فیلم‌ساز به فکر فرار از لایه ممیزی می‌افتد و این شرایط فیلم‌سازی را از روند طبیعی خود خارج می‌کند، درحالی‌که محصول فرهنگی باید با اندیشه‌ورزی پیش برود.