ستاد تحریریه اوراسیا ریویو
13 ژوئن 2021
محمدجواد موسوی زاده
تارنمای اوراسیا ریویو
برگردان و کوتاه‌سازی علی‌اصغر شهدی
[email protected]
هم‌زمان با بحث میان طرفداران جمهور و تندروها، انتقادهایی علیه تنگ‌تر شدن گزینش نامزدهای واجد شرایط توسط شورای نگهبان مطرح شده است. مشارکت پایین می‌تواند یک نامزد تندرو را به سمت مقام ریاست جمهوری سوق دهد، بااین‌وجود عوامل زیادی می‌تواند میزان مشارکت در روزهای آینده را افزایش دهد.
از شروع انقلاب ایران در سال 1979، بحث درباره مقبولیت نظام و توازن قدرت بین دو عنصر آن یعنی «اسلامیت» و «جمهور» ادامه دارد. برخی از تحلیلگران معتقدند که جایگاه این دو به‌طور یکسان در واژه مردم‌سالاری دینی نهفته است، اما برخی معتقدند که جمهور در جایگاه بالاتری نسبت به ایدئولوژی قرار دارد و برخی دیگر فکر می‌کنند جمهوری‌خواهی باید تحت کنترل اسلام به‌عنوان منبع مشروعیت باشد. نظام در سال‌های گذشته سعی در ایجاد تعادل بین اسلام‌گرایی و جمهوری‌خواهی داشته است، اما گاهی اوقات تعارض مقبولیت در افکار عمومی افزایش‌یافته است. این درگیری در مشارکت پایین در انتخابات به‌عنوان نمادی از میزان مشارکت مردم منعکس می‌شود.
به دنبال پیروزی انقلاب اسلامی در 42 سال پیش، مردم ایران در همه‌پرسی شرکت کردند و نتایج حاکی از رأی مثبت 98.2 درصدی «آری» به جمهوری اسلامی بود. آیت‌الله خمینی، بنیان‌گذار انقلاب نشان داد که حضور مردم برای حفظ نظام ضروری است. بااین‌حال او می‌توانست بدون انتخابات حکومت جدیدی را آغاز کند، اما مایل بود مشروعیت را از ملت دریافت کند. آیت‌الله خمینی قبل از همه‌پرسی گفت: «ملت ما تنها جمهوری اسلامی را می‌خواهد، نه جمهوری، نه جمهوری دموکراتیک و نه جمهوری دموکراتیک اسلامی.» باگذشت زمان، برخی از تندروها نقش مردم را کمرنگ کردند.
محمدتقی مصباح یزدی نقش ایدئولوژی را در مرتبه بالاتری در ترکیب جمهور و نظام قرار می‌داد. او در سال 2009 گفت: «وقتی رئیس‌جمهور حکم مقام رهبری را دریافت می‌کند، اطاعت از او مانند اطاعت از خداست.»
پیروان نظریه مصباح معتقدند که مشارکت مردم ضرورت چندانی در اداره کشور ندارد و مشارکت زیاد فقط می‌تواند مخالفان نظام را تقویت کند. همچنین اخیراً عباسعلی کدخدایی سخنگوی شورای نگهبان گفت: «طبق قانون، مشارکت کم مشکلی برای اعتبار و مشروعیت انتخابات ایجاد نخواهد کرد.»
مجید انصاری در پاسخ به بیانیه بحث‌برانگیز کدخدایی که گفته بود مشارکت کم طبق قانون مشکلی برای انتخابات ایجاد نمی‌کند، گفت: «اما میزان مشارکت پایین، نظام را ازنظر مقبولیت سیاسی زیر سؤال می‌برد. همچنین میزان مشارکت پایین، جمهوریت نظام را تضعیف می‌کند. یک مشارکت پایین ممکن است منافع یک جناح سیاسی را تأمین کند، اما اعتماد عمومی را به خطر می‌اندازد. جمهوریت جنبه تزئینی ندارد، بلکه یک بخش جدانشدنی در کنار اسلامیت آن قرار می‌گیرد».
رد صلاحیت‌ها باعث واکنش‌هایی در فضای مجازی شده است و بسیاری از ایرانیان معتقدند که ابراهیم رئیسی رئیس قوه قضائیه رقیب قابل‌توجهی در انتخابات ندارد. کاندیداهای واجد شرایط اکثراً با رئیسی همفکر هستند. شورای نگهبان اکثریت اصلاح‌طلبان و نامزدهای میانه‌رو را رد صلاحیت کرده و برخی تحلیلگران می‌گویند این رد صلاحیت‌ها باعث کاهش میزان مشارکت خواهد شد. محمد خاتمی پنجمین رئیس‌جمهور ایران پس از رد صلاحیت گسترده کاندیداها گفت: «وقتی بخش مهمی از جامعه از داشتن نامزد موردنظر محروم می‌شود، رأی مردم به‌عنوان معیار و میزان در معرض تهدید قرار خواهد گرفت.»
همچنین، زهرا مصطفوی، دختر آیت‌الله خمینی در بیانیه‌ای شورای نگهبان را مورد سرزنش قرارداد و گفت: «انتخاب‌های تبعیض‌آمیز نظام را تهدید کرده است و روابط بین مردم و دولت را به‌عنوان بزرگ‌ترین سرمایه نظام تضعیف می‌کند.»
از طرف دیگر، بسیاری از سیاستمداران از رد صلاحیت‌ها دفاع کرده‌اند. محسن اراکی، عضو مجلس خبرگان گفت: «معنای انتخابات این است که مردم اعلام می‌کنند که مطیع نظام هستند و برای کمک به ولی‌فقیه یک بازوی اجرایی را انتخاب می‌کنند.»
بااین‌حال، چندین عامل می‌تواند انگیزه ایرانیان برای مشارکت را بیشتر کند. کاهش میزان مرگ‌ومیر ناشی از پاندمی کووید-19 افزایش مشارکت را در پی خواهد داشت. همچنین اگر گفتگوهای وین قبل از انتخابات به نتیجه برسد و این توافق‌نامه حاکی از ارسال علائم مثبت برای حل مشکلات اقتصادی مردم باشد، آنگاه ایرانیان می‌توانند برای حضور در انتخابات انگیزه بیشتری پیدا کنند.
بین نامزدهای واجد شرایط، عبدالناصر همتی به‌عنوان یک سیاستمدار میانه‌رو و حسین مهرعلیزاده به‌عنوان یک سیاستمدار اصلاح‌طلب از منتقدان آقای رئیسی و 4 محافظه‌کار دیگر به شمار می‌روند. بااین‌حال هنوز میانه‌روها و اصلاح‌طلبان از آن‌ها حمایت نکرده‌اند، زیرا نامزدهای موردنظر آن‌ها از قبل رد صلاحیت شده‌اند. اگر در روزهای آینده هر دو نامزد تحت حمایت احزاب اصلاح‌طلب و چهره‌های معتدل قرار گیرند، می‌توانند میزان مشارکت را افزایش داده و یک انتخابات دوقطبی در جامعه را رقم زنند.