اشاره: کاهش بارش، خشکیدن تالاب ها، از بین رفتن مزارع و جنگل ها باعث شده تا برای آب کشاورزی و شرب از سفره های زیرزمینی برداشت شود. این برداشت ها که چند دهه است ادامه دارد باعث فرونشست دشت ها شده که خطرناک است. دانشیار پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری با تاکید بر تدوین برنامه فوری برای کاهش برداشت از سفره های آب زیر زمینی گفت:مهم‌ترین راه حل برای مقابله با فرونشست، کاهش یا توقف برداشت از سفره های آب زیرزمینی است بنابراین باید مناطق بحرانی را با پهنه‌بندی خطر شناسایی و در اولویت‌های بالا برداشت را متوقف شود. کورش شیرانی در تشریح ابعاد فرونشست زمین در کشور افزود: حدود ۳۰ سال است که کشور در معرض خطرات ناشی از پدیده‌هایی مانند فرونشست و لغزش زمین با شواهد آشکار قرار دارد که هم جوامع انسانی و هم بخش کشاورزی را تهدید می‌کند. در سال های گذشته پژوهش های متعددی در خصوص تعیین عوامل موثر، شناسایی، رفتارسنجی، پایش، مدل‌سازی، پیش‌بینی و در نهایت راهکارهای کنترل و علاج بخشی پدیده هایی مانند فرونشست در پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری انجام شده است.
تخلیه چشمه های آب زیر زمینی
وی با اشاره به مطالعاتی که روی در زمینه فرونشست دشت شهریار در جنوب غربی تهران در حال انجام است، عامل اصلی فرونشست در ایران را برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی طی ۵۰ سال اخیر و عدم جایگزینی آنها دانست و اظهارداشت: در این مدت سفره‌های آب زیرزمینی که طی میلیون‌ها سال تشکیل شده‌اند، بدون جایگزینی کافی تخلیه شده‌اند. این کارشناس آب و خاک تصریح کرد: کاهش بارندگی ها و افزایش سطح کشت، تعادل بیلان آبی را برهم زده است بنابراین امروز در دشت هایی مانند جنوب تهران (از جنوب شرق یعنی ورامین تا شرق، جنوب و جنوب غرب تهران یعنی شهریار) تا کرج شاهد فرونشست های گسترده هستیم.
فرونشست دشت ها
شیرانی با اشاره به نقشه بحرانی فرونشست در ایران هشدار داد: استان های مرکزی مانند اصفهان و یزد به طور جدی درگیر این پدیده هستند، به طوری که در اصفهان فرونشست از دشت‌ها به مناطق شهری ازجمله مناطق شمالی و مرکزی شهر گسترش یافته و آثار باستانی را تحت تاثیر قرار داده است. وی اضافه کرد: در تهران نیز زیرساخت ها و تاسیسات حیاتی مانند فرودگاه‌ها و خطوط انتقال انرژی در معرض خطر قرار دارند. طی سالهای اخیر استان های شمالی کمترین آسیب را از پدیده فرونشست داشتند اما به تازگی گزارش هایی از آذربایجان غربی و شرقی داشته ایم که این امر نشان می دهد که اغلب دشت های ایران با این چالش های جدی این پدیده روبرو هستند و در وضعیت قرمز قرار دارند.
گسترش فرونشست به دشت قزوین همدان و شیراز
دانشیار پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری اظهار داشت: در برخی دشت ها مانند دشت تهران - کرج، نرخ فرونشست از ۲۵ سانتیمتر در دهه ۱۳۹۰ به ۳۶ سانتیمتر در سال ۱۴۰۴ رسیده است در حالی که دشت مشهد و اصفهان نیز با نرخ‌های بالای ۲۰ تا ۳۰ سانتیمتر در سال روبرو هستند. شیرانی افزود: یکی از چالش هایی که با آن روبرو هستیم، گسترش فرونشست به مناطق جدید است، مناطقی مانند دشت قزوین، همدان و شیراز که قبلاً فرونشست کمتری داشتند اما اکنون با نرخ‌های بین ۱۰ تا ۱۵ سانتیمتر در سال درگیر شده‌اند.
اصفهان، یزد و تهران، شدیدترین سرعت فرونشست
وی با تاکید بر گسترش پدیده فرونشست زمین در ایران تصریح کرد: اکنون استان‌های مرکزی مانند اصفهان، یزد و تهران با شدیدترین میزان سرعت فرونشست روبرو هستند و آثار آن حتی به مناطق شهری و آثار باستانی رسیده است.
شیرانی خاطرنشان کرد: فرونشست در مناطق شهری و زیرساخت‌های حیاتی، در تهران، مناطق جنوبی تهران مانند شهریار، اسلام‌شهر و چهاردانگه با نرخ ۲۵ سانتیمتر در سال در حال وقوع است به طوری که خطوط مترو، فرودگاه امام و شبکه گاز تحت تأثیر آن قرار گرفته‌اند.
به گفته وی، در اصفهان، صرف نظر از دشت های شمالی همچون شاهین شهر، حبیب آباد، ملک شهر و خانه اصفهان، دشتهای شرقی (سجزی و منطقه فرودگاه شهید بهشتی)، دشت های غربی (درچه و خمینی شهر و نجف آباد) و دشت های جنوبی شهر (دشت مهیار) اصفهان نزدیکی فرونشست به پل‌های تاریخی و بافت مرکزی شهر نگرانی‌های جدی را افزایش داده است.
بیابان غیرقابل احیا
دانشیار پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری با بیان اینکه فرونشست ظرفیت جذب آب خاک را نابود می‌کند، گفت: حتی با بازگشت بارندگی ها، آب در این زمین ها جذب نمی شود و این زمین‌ها به بیابان‌های غیرقابل احیا تبدیل می‌شوند.
وی، فرونشست را عامل اصلی بیابان‌زایی دانست و افزود: این امر منجر به تخریب پوشش گیاهی، اختلال در اکوسیستم‌های جانوری و تبدیل زمین‌ها به عرصه های بیابان‌های غیرقابل احیا می‌شود که عامل اصلی بیابان زایی شناخته می شود که در گذشته نادیده گرفته می شد.
شیرانی یادآور شد: کشاورزانی که برای معیشت خود به برداشت آب وابسته اند، نیازمند شغل های جایگزین و حمایت‌های مالی هستند و بدون این حمایت ها، اجرای کاهش برداشت عملی نیست.