روابط ایران و عربستان که در دهه شصت و به‌خصوص بعد از حادثه حج سال 66 تیره بود، در دوران ریاست جمهوری اکبر هاشمی رفسنجانی رو به گرمی نهاد. سپس در دوران ریاست جمهوری سیدمحمد خاتمی که نظریه «گفتگوی تمدن‌ها» جزء سیاست خارجی دولت وی بود، روابط دوجانبه و دوستانه دو کشور اوج گرفت و بیش‌ازپیش تقویت شد؛ اما در دوران ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد روابط تهران و ریاض سرد شد. تا این‌که در سال 94 افرادی خودسر (ازجمله حسن کردمیهن، رئیس ستاد انتخابات قالیباف در کرج) به سفارت عربستان در تهران و کنسولگری این کشور در مشهد حمله کردند و به ساختمان‌ها خسارت زدند. اتفاقی که موجب قطع کامل روابط دیپلماتیک این دو کشور بزرگ اسلامی شد و آتش کینه و دشمنی بین ملت‌ها را شعله‌ور کرد. در طول این سال‌ها مقامات تهران و ریاض در تنش‌ها و درگیری‌های خاورمیانه انگشت اتهام را به‌سوی یکدیگر نشانه گرفته‌اند و هر یک‌طرف مقابل را به مداخله در امور دیگر کشورها متهم می‌کنند؛ موضوعی که باعث شده تا آتش‌افروزان منطقه خشنود شوند و اسرائیل خود را به عربستان و دیگر کشورهای عرب حاشیه خلیج‌فارس نزدیک کند.
مذاکره در بغداد
روز گذشته روزنامه انگلیسی «فایننشال تایمز» در گزارشی به‌نقل‌از سه‌مقام آگاه، مدعی شد، مقام‌های ارشد عربستان و ایران، برای نخستین بار از پنج‌سال پیش که روابط‌شان را قطع کرده‌اند، در تلاش برای بهبود روابط دو کشور، روز ۲۰فروردین در بغداد باهم مستقیماً مذاکره کرده‌اند. این روزنامه مدعی شده که ریاست هیئت سعودی را خالد بن علی الحمیدان، مدیرکل اداره اطلاعات عمومی داشته و دور بعدی مذاکره‌ها برای هفته آینده برنامه‌ریزی شده است! بنابر این گزارش مصطفی الکاظمی نخست‌وزیر عراق که یک‌ماه پیش به عربستان رفته‌بود، زمینه مذاکره و فرآیند آن را فراهم کرده است. تیرماه سال گذشته نیز که الکاظمی به تهران سفر کرد، برخی منابع خبری گمانه‌زنی کردند که یکی از اهداف سفر او، میانجیگری بین ایران و عربستان بوده است. فایننشال تایمز نوشته، اگرچه یک مقام سعودی این خبر را دروغ خوانده اما یک مقام عراقی مدعی‌شده مذاکره میان دو کشور، با سرعت به جلو می‌رود؛ ولی یک مقام ارشد عراقی دیگر و یک دیپلمات خارجی تایید کرده‌اند که دوطرف در بغداد باهم گفت‌وگو کرده‌اند. البته ساعاتی بعد از انتشار این خبر، شبکه لبنانی «المیادین» به نقل از یک مقام ایرانی، خبر فایننشال تایمز درباره مذاکرات پنهانی و مستقیم ایران و عربستان در بغداد را رد کرد. اگر خبر فایننشال تایمز درست باشد، احتمالا قفل روابط ایران و عربستان باز خواهد شد.
آیا خبر صحت دارد؟
قاسم محبعلی، دیپلمات پیشین و تحلیلگر روابط بین‌الملل در گفت‌وگو با ستاره صبح با اشاره به عدم تایید مذاکرات از سوی طرفین گفت: «تاکنون نه مقامات ایرانی، نه مقامات سعودی و نه حتی مقامات عراقی، درباره این مذاکرات اظهارنظری نکرده اند و مشخص نیست که این خبر صحت داشته باشد یا خیر. البته ساختار خبر به گونه‌ای است که ممکن است صحت داشته باشد. من در مصاحبه با سایر رسانه ها گفتم این نوع مذاکرات در گذشته هم وجود داشته است. چون در خبر فایننشال تایمز آمده است که رئیس سرویس اطلاعاتی مخابرات عربستان طرف مذاکره بوده است. به‌هرحال ازآنجایی‌که هنوز تایید رسمی نگفته‌ایم و هنوز هیچ مقام رسمی اطلاعاتی درباره آن منتشر نکرده است، این موضوع می‌تواند و احتمال دارد که صحت داشته باشد. اما فعلا تا وقتی‌که مقامات رسمی دو کشور تایید نکرده اند، بهتر این است که بااحتیاط با این موضوع برخورد کنیم.»
ارزیابی نظرات طرفین
مدیرکل پیشین خاورمیانه وزارت امور خارجه همچنین در خصوص ضرورت احیای روابط ایران و عربستان به خبرنگار ستاره صبح گفت: «احیای روابط ایران و عربستان امری بسیار مهم است و ضرورت آن فوق‌العاده بالاست. هم برای منافع ایران، هم برای منافع عربستان، هم برای تحولات منطقه‌ای. یکی از موضوعات مهمی که در حال حاضر وجود دارد، جنگ یمن است و برای عربستان بسیار مهم است که این جنگ خاتمه پیدا کند و بتواند از باتلاقی که در آن گرفتارشده، خارج شود. طبیعتا یکی از مهره‌هایی که در منطقه می‌تواند به پایان جنگ یمن کمک کند، ایران است. ضمن آن‌که تغییراتی که در آمریکا و روی کار آمدن بایدن در کاخ سفید پیش‌آمده، باعث شده تا سیاست عدم حمایت از عملیات تهاجمی عربستان در جنگ یمن تقویت شود. دولت بایدن از زمان روی کار آمدن بارها تاکید کرده که مساله یمن باید از طریق مذاکره و گفت‌وگو حل‌وفصل شود. طبیعتا عربستانی‌ها شاید علاقه‌مند باشند که حداقل از روابط خود با ایران تشنج‌زدایی کنند و زمینه حل‌وفصل مساله یمن را پیش ببرند. به‌هرحال تا وقتی‌که مذاکرات در سطوح امنیتی باشد، صرفا می‌توان موضوع را، ارزیابی نظرات طرفین تلقی کرد. حتی اگر خبر تایید شود، بیشتر ارزیابی نظرات طرفین به‌حساب می‌آید، نه مذاکره بین طرفین پیرامون حل اختلافات. به‌هرحال باید منتظر ماند و دید آیا مقامات ایرانی و سعودی این خبر را به طور رسمی تایید خواهند کرد یا خیر.» (گزارش و گفت‌وگو: مصطفا صباغ، روزنامه‌نگار)