پیشنهاد جو بایدن، رئیسجمهوری آمریکا برای ملاقات و مذاکره با ولادیمیر پوتین، رئیسجمهوری روسیه به این معنی است که خطر افزایش تنش بین روسیه و اوکراین در حال کاهش است. تحرکات نظامی را نمیتوان نادیده گرفت: هزاران سرباز روسی در نزدیکی مرز اوکراین مستقرشدهاند؛ طبق گزارشها کشتیهای جنگی آمریکا قرار بوده عازم دریای سیاه شوند و وزارت خارجه روسیه هشدار داده که این کشتیها «به خاطر منافع خودشان» باید از منطقه دور بمانند. درحالیکه لفاظیها و جابجایی نیروهای نظامی در اطراف اوکراین افزایشیافته، سیاستمداران غربی نگران اشغال آشکار اوکراین شدهاند و ولادیمیر پوتین، رهبر روسیه را ترغیب کردهاند که از وخامت اوضاع بکاهد. روسیه این درخواست را رد کرد و در هفته جاری وزارت دفاع این کشور بر این نکته پافشاری کرد که تحرکات نظامی روسیه در واکنش به مانورهای نظامی «تهدیدآمیز» پیمان ناتو در اروپا بوده است. در این موقع بود که از کاخ سفید آمریکا به پوتین تلفن شد. پس از اولین تلفن جو بایدن، به کرملین و پیشنهاد ملاقات با پوتین در «ماههای آینده» کنستانتین اگرت، روزنامهنگار گفت: «در قمار پوتین برای اتخاذ یک سیاست پرمخاطره جهت از میدان خارج کردن حریف، این جو بایدن بود که عقبنشینی کرد.» این تلفن تنها چند هفته پسازآن بود که رئیسجمهور آمریکا نظر یک مصاحبهکننده را که رهبر روسیه را «یک قاتل» خوانده بود، تأیید کرد. اقدام اخیر بایدن اکنون سوژه تازهای برای بحثها شده- جلوگیری از فاجعه یا اشتباه دردادن امتیاز- ولی با توجه به چشمانداز ملاقات دو طرف، بهطورقطع خطر یک اقدام نظامی مهم روسیه، کاهشیافته است. اگرت، درباره احتمال حمله نظامی گفت: «این کار حقیقتاً از یک سیاستمدار بعید خواهد بود: یک سیلی بهصورت بایدن است. ولی این واقعیت که پیشنهاد دیدار را بایدن داده، امتیازی برای پوتین خواهد بود.»
ارسال پیام - نه سرباز
تلویزیون دولتی روسیه بهطورقطع همینطور فکر میکند. در برنامههای سیاسی، هم میزبانان و هم میهمانان نمایش قدرت روسیه را تحسین و ادعا کردهاند که کشورشان در مقابل خصومت آمریکا و اعضای پیمان ناتو ایستادگی کرده است. نظر یک مفسّر این بود که رئیسجمهوری آمریکا «شجاعتش را ازدستداده است». از سناتور کنستانتین کوساچف، به کرّات نقلقول شده که آمریکا به این حقیقت پی برده بود که «برتری نظامی بر روسیه غیرممکن است» و لازم شده دو کشور گفتگوها را از سر بگیرند. تحرکات نمایشی اخیر نیروهای روسیه، به معنی نوعی بزرگنمایی توسط کشوری بود که از تلاش برای اینکه موردپسند قرار گیرد، دست کشیده و به دنبال ترساندن غرب است. گسیل نیروها و سختافزارهای روسیه به شرق اوکراین در هفت سال قبل، عملیاتی پنهانی بود که تا به امروز این کشور آن را انکار کرده است. ولی به نظر میرسد این بار روسیه بیشتر قصد فرستادن پیام را دارد تا سرباز.
بازی با کبریت
آندره کورتانف، رئیس شورای امور بینالمللی روسیه میگوید به نظر او اقدامات روسیه بیشتر جنبه بازدارندگی دارد. او به تقویت نیروهای نظامی اوکراین در شرق این کشور اشاره میکند و میگوید عملیات روسیه برای جلوگیری از هرگونه اقدام برای بازپس گرفتن مناطقی است که در کنترل شورشیان تحت حمایت روسیه است. یک مقام ارشد کرملین هشدار داده که یک چنین اقدام نظامی بهمنزله «آغازِ پایانِ اوکراین» است که دولتش «بچههایی هستند که با کبریت بازی میکنند». این روزها، روسیه بهانهای برای مداخله دارد: از زمان شروع درگیریها در سال ۲۰۱۴، تاکنون حدود نیم میلیون نفر در شرق اوکراین در جمهوریهای خودخوانده دونتسک و لوهانسک، بانام «جمهوریهای خلق» گذرنامه روسی دریافت کردهاند. به عقیده کورتانف، اگر این «جمهوریها» با خطر یک شکست بزرگ مواجه شوند، برای کرملین دشوار خواهد بود که جهت نجات آنها اقدامی به عمل نیاورد. او خاطرنشان میسازد که ارتش اوکراین به دلیل حمایت آمریکا و کشورهای اروپایی، اکنون بهمراتب بیشتر از گذشته مجهز و آموزشدیده است. ولی او هنوز تردید دارد که پوتین در حال برنامهریزی برای مداخله است: «نمیتوانم ببینم که کرملین از مداخله نظامی مستقیم در بحران اوکراین چه چیزی عایدش خواهد شد. به نظر من سیاست روسیه بیشتر متکی به حفظ وضع موجود و این تصور است که اوکراین به دلیل مشکلات فزاینده و خسته شدن غرب از مسئله اوکراین، از داخل متلاشی خواهد شد.»
پیامی برای واشنگتن
روسیه از مانورهای نظامی خود علاوه بر ترساندن اوکراین، هدف دیگری نیز دارد. ازنظر آمریکا اینیک هشدار علنی است که روسیه هنوز به خود حق مداخله در امور اوکراین را میدهد و بهخصوص همچنان مخالف هدف اوکراین برای پیوستن به پیمان ناتوست، موضوعی که این هفته تکرار شد. ولی برخی معتقدند هدف دیگری نیز وجود دارد: انصراف از تحریمهای شدیدتر و تازهای که دولت بایدن تهدید کرده بهتلافی مداخله روسیه در انتخابات، حملات سایبری با هک کردن و کارهای دیگر، اعمال خواهد کرد. میخائیل ترویتسکی، تحلیلگر سیاست خارجی میگوید: «روسیه میخواهد اهمیت مسائل را بیشتر کند: نشان دهد که میتواند به کسانی که میخواهند به این کشور ضرر بزنند، آسیب برساند، ولو اینکه این عملیاتِ تلافیجویانه بدون دقت طراحیشده و احتمالاً به تشدید تحریمها منجر شود.» او اضافه میکند که دلیل تشدید تنشها همین است ولی وضعیت خطرناکی است چون ممکن است زمانی از کنترل خارج شود.