کتاب «دیپلماسی عریان؛ قدرت و سیاست در عصر دیجیتال» نوشته تام فلچر با ترجمه رعنا کاظمی مهرآبادی در سال ۱۴۰۰ توسط نشر پارسه در ۳۵۲ صفحه منتشر شده است. نویسنده این کتاب یک دیپلمات بریتانیایی است که در نایروبی و پاریس بهعنوان دیپلمات و از ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۵ بهعنوان جوانترین سفیر دو قرن اخیر انگلیس در لبنان خدمت کرده و پیش از آن نیز چهار سال مشاور سیاست خارجی سه نخستوزیر انگلیس (بلر، براون و کامرون) بوده است.
نویسنده ضمن تأکید بر سابقه طولانی دیپلماسی بهعنوان یکی از قدیمیترین حرفهها، سیر تغییرات و تحولات مهم در این عرصه و الزامات فعالیت دیپلماتها در هر دوره را با رویکردی عملگرایانه و ذکر مثالها و نقلقولهای متعدد از چهرههای شناخته شده مرور کرده و به اختراعات و نوآوریهای عمدهای همچون تلفن، تلویزیون، ایمیل، فرستاده الکترونیک (تلگراف) و شبکههای مجازی میپردازد که باعث طرح چالشها و تغییرات اساسی در بهکارگیری این حرفه شده است. در ادامه به نمونههایی از اقدامات وی در دوره حضور در لبنان که بیش از هر چیز بر دیپلماسی عمومی و تلاش برای ارتباط و تأثیرگذاری بر جامعه این کشور تأکید داشته اشاره شده است:
* نیاز دیپلماسی به پویایی و تحول
هر یک از اختراعات جدید، شبهاتی در موردنیاز به دیپلمات و دیپلماسی و یا پایان دوره آنها مطرح کرده، ولی دیپلماسی خود را با شرایط جدید تطبیق داده، متحول شده و نقش و اهمیت خود را حفظ کرده است. این نیاز به پویایی و تحول بهعنوان یکی از مهمترین پیشنیازهای دیپلماسی، در دنیای دیجیتال کنونی نیز وجود دارد که هر فردی با در اختیار داشتن یک گوشی هوشمند میتواند در سطوح ملی و حتی جهانی نقشآفرینی داشته باشد.
* ماهیت داروینی بودن دیپلماسی و دیپلماتها
ماهیت «داروینی بودن دیپلماسی و دیپلماتها» حاکی از آن است که همانطور که ابزارهای دیپلماسی پیوسته در حال تکامل هستند، دیپلماتها نیز باید تکاملیافته و از فناوریهای نوین بهرهبرداری کنند.
* ضرورت مشارکت و ارتباط دیپلماتها با تودههای مردم
ضرورت حضور فعالانه دیپلماتها در شبکههای اجتماعی بهویژه توییتر نکته مهمی است و بر مشارکت و ارتباط دیپلماتها با مردم تأکید میشود.
* مواجهه دیپلماسی با بحران مشروعیت
مورد سؤال قرار گرفتن شیوه کلاسیک نمایندگی دیپلماتها (از سوی سران دولتها یا کشورشان)، گسترش فناوریهای نوین، فراهم شدن امکان نقشآفرینی و اثرگذاری افراد مختلف در عرصه دیپلماسی، محو شدن فضای کار گذشته و همچنین موارد متعدد شکست دیپلماسی، حرفه دیپلماسی را با بحران مشروعیت مواجه کرده و تأکید میکند که دیپلماتها باید این مشروعیت را بازتعریف و با منابع جدید قدرت ارتباط بگیرند.
* ضرورت تغییر دیپلماتهای
عصر دیجیتال
با توجه به برخی چالشهای پیش روی دیپلماتها در عصر دیجیتال کنونی همچون برقراری توازن میان محرمانگی و شفافیت، بهکارگیری خلاقیت و نوآوری، مقابله با اخلالگری رسانهها و اندیشکدهها، رسانههای دیجیتال و فناوریهای نوین، نویسنده تأکید میکند که «قدرت به نحو غیرقابلپیشبینی در حال تغییر است و دیپلماتهای عصر دیجیتال هم باید تغییر کنند.» ازنظر وی با گسترش شبکههای اطلاعرسانی و سرعت انتشار اخبار، دیگر گزارش دهی در حوزه کار دیپلماتها نیست و اکنون بیشتر، تأکید روی توضیح و تحلیلِ اخبار و تحولات است.
* پیشبینی آینده توسط دیپلماتها
مهمتر از دسترسی به کلان دادهها، ظرفیت استفاده از آنها برای پیشبینی آینده است.
* ویژگیهای یک دیپلمات
در این کتاب در زمینه ویژگیهای یک دیپلمات بر اهمیت درایت، کنجکاوی، صداقت، توان ارائه، توانایی معاشرت و جلب اعتماد، زبان دانی، توانایی گوش دادن، محتاط بودن، کمتر حرف زدن و غیره تأکید شده است.
* ارتباطات اصیل، هدفمند
و همراه با تعامل
در دنیای ارتباطات و شبکههای اجتماعی، نیازمند «اتصال و ارتباط» هستیم (نهفقط اتصال). این ارتباطات باید اصیل، هدفمند و همراه با تعامل باشد، اما باید مراقب بود که اطلاعات بیشازحد به اشتراک گذاشته نشود. از نگاه نویسنده کتاب گاه ابهام لازم است و چرخه دائمی خبر، توان تفکر راهبردی را از بین برده، نقاط ضعف ما را برای رقبا آشکار و رقابت برای جلب نظر مخاطبان، توجه به موضوعات بهواقع مهم را سختتر میکند. به نظر وی، بهرغم گسترش و تسهیل دسترسی به اطلاعات و شفافیت، هنوز هم نیاز به مذاکرات محرمانه با سطح مشخصی از مخفی بودن برای انتقال پیام به شیوه قدیمی وجود دارد. فضای دیجیتال فقط نوک کوه یخ است و هنوز لازم است که یک کوه یخ را در عمق داشته باشید. نباید در دنیای ویکیپدیایی زندگی کنیم که درباره هر کاری که میکنیم کاملاً باز باشیم.
* چهار تغییر مهم در عرصه جهانی
نویسنده با بررسی تغییرات مهم در حال وقوع در عرصه جهانی، چهار روند کلی این تغییرات را فرسایش هژمونی آمریکا و افول غرب، سقوط سریعتر نظم جهانی، افزایش نفوذ بازیگران غیردولتی و نخبگان جدید و توانمند شدن تکنولوژیک افراد برمیشمارد. به گفته وی، قدرت از غرب به شرق، از شمال به جنوب و از بازیگران سنتی به جدید و از دولتها به سمت افراد در حال تغییر است. دوران تکقطبی گری آمریکا رو به پایان است و به سمت دورانی بدون قدرت هژمونیک حرکت میکنیم. قدرت، کمتر سلسهمراتبی و بیشتر تارعنکبوتی میشود. فناوری با خلاقیت در حال تغییر رابطه میان دولت و شهروندان است. اهمیت یافتن مجدد نقش شهرهای بزرگ و موفق از دیگر ویژگیهای دوره جدید است. ازنظر نویسنده، ما شاهد دموکراتیکتر شدن سیاست خارجی درنتیجه پیشرفتهای سیاسی و ابتکارها هستیم.
* ترکیب قدرت سخت و نرم
مؤثرترین رویکرد برای دولتها در عرصه بینالمللی، قدرت هوشمند و ترکیبی از قدرت سخت و نرم است. لذا به سربازی در وسط میدان و کتابی در دست نیاز است یا به گفته روزولت، «نرم سخن بگو ولی چماقی بزرگ به همراه داشته باش.»
* هنر دیپلماسی ساخت نردبان برای دیگران با هدف برد - برد
با توجه بهضرورت برد - برد بودن توافقات و اهمیت نشان دادن پیروزی همه طرفها در فعالیتهای دیپلماتیک، دیپلماسی هنر نردبان ساختن برای دیگران است که پایین بیایند. اگر به چیزی از کسی نیاز دارید، همیشه راهی برای او باز کنید که آن را به شما بدهد.
* ارتقای همزیستی مسالمتآمیز
کار اصلی دیپلماسی، ارتقای همزیستی است و در مواقعی که ایدهها باهم اصطکاک پیدا میکنند، دیپلماسی نقش روغن در سیستم را بازی میکند و بدون جنگ، به بهترین شکل به توزیع منابع و قدرت میپردازد.