بررسیها نشان میدهد از سال ۱۳۹۰ تاکنون تعداد ۶۶ قلاده خرس در ایران و بهطور مستقیم توسط انسانها کشته شدند؛ واقعه دلخراشی که بهطورقطع نقش آموزشوپرورش و رویکرد مدیران به محیطزیست در جلوگیری از بروز آن غیرقابلانکار است. البته باید در نظر داشت که هیچگونه آمار دقیق و مشخصی از تعداد خرسهای کشتهشده وجود ندارد که بزرگترین معضل در حفظ حیات این موجودات است. اگر آمار رسمی و دقیقی از این فاجعه در دسترس باشد، بهاحتمالزیاد مسئله بغرنجتر و فاجعهآمیزتر خواهد بود!
نخستین واکنشهای جمعی به مسئله محیطزیستی که ابعاد رسانهای زیادی را هم ایجاد کرد، مربوط به واقعه کشتن یک خرس مادر به همراه دو تولهاش در سال ۱۳۹۰ بود که به فجیعترین و غیراخلاقیترین حالت ممکن کشته شدند. در این ماجرا که در استان اصفهان و شهرستان سمیرم و در ارتفاعات زاگرس جنوبی- زیستگاه خرس قهوهای- اتفاق افتاد، خرس مادر با سلاح گرم کشته شده و بعدازآن شکم تولههای این خرس نیز درحالیکه زنده بودند، با چاقو دریده شده و به پرتگاه انداخته میشود که بعدازآن واکنشهای گستردهای را در فضای مجاز و شبکههای اجتماعی به راه انداخت. این واقعه را شاید بتوان نخستین واکنش عمومی به ماجرای کشته شدن خرس دانست.
از میان هشتگونه خرس موجود در دنیا، دو گونه «خرس قهوهای و سیاه آسیایی» که در ایران زیست میکنند، اکنون به علت عوامل انسانی و طبیعت در «فهرست سرخ اتحاد بینالمللی حفاظت از محیطزیست» و در آستانه انقراض قرار دارند. بهگونهای که اکنون تعداد جمعیت هر دو گونه انگشتشمار شده و هیچ آمار مشخصی از تعداد اندک باقیمانده این گونههای آسیبپذیر در دست نیست.
اما نکته مهم، جایگاه این حیوان در تعادل زیستی و حتی آبوهوایی است که امروزه به همین دلیل در بیشتر نقاط جهان برای عموم جامعه امری پذیرفته محسوب شده و در بیشتر این کشورها نیز این حیوان نهتنها موردحمایت قرار میگیرد، بلکه در چنین جوامعی، همزیستی مسالمتآمیز با این موجودات در نظام آموزشی خرد و کلان هم آموزش داده میشود. گونههای خرس قهوهای و سیاه در ایران هم از گیاهان و هم از گوشتخوران کوچکتر تغذیه کرده و تا حد امکان از انسانها دوری میکنند. درواقع خرس با خوردن دانه گیاهانی مانند «بنه» کوهی موجب ازدیاد درختان و گونههای جنگلی میشود و نقش مهمی در این زمینه دارد.
باید در نظر داشت بسیاری از دانههای گیاهان دارای غشاء خارجی هستند که این دانهها اگر سالیان متمادی و حتی در شرایط نور و خاک مناسب هم قرار بگیرند، تبدیل به گیاه یا درخت نمیشوند؛ اما بعد از بلعیده شدن توسط خرس، این غشاء خارجی در سیستم گوارشی حیوان هضم شده و دانه آماده رویش به همراه فضولات حیوانی -که نقش تأمین کود و رطوبت برای دانه گیاه را دارند- به چرخه طبیعت بازمیگردد. نقش دیگر خرس در کنترل جمعیت جوندگان، گیاهخوران و سایر گوشتخوران کوچک است که در صورت افزایش جمعیت آنها نهتنها محیطزیست جانوری و گیاهی، بلکه محیطزیست انسانی هم به مخاطره میافتد. بسیاری از جانداران ازجمله گراز، سگ ولگرد، موش و ... بهعنوان آفت محسوب میشوند و در صورت انقراض جانداری مانند خرس، جمعیتشان افزایش یافته و مشکلات جدی در تنوع زیستی و حتی آب و هوایی ایجاد میکنند.