ایران همچنین خواستار رفع مؤثر و پایدار تحریم‌هاست و به دلیل تجربه خروج آمریکا از برجام در 2018، نسبت به تعهدات آمریکا بی‌اعتماد است.
دولت دونالد ترامپ رویکردی دوگانه دارد. از یک سو، ترامپ از «رفتار معقول» ایران و پیشرفت مذاکرات سخن می‌گوید، اما از سوی دیگر، استیو ویتکاف و مارکو روبیو مواضع سخت‌گیرانه‌ای دارند و بر توقف کامل غنی‌سازی و برچیدن تأسیسات نطنز، فردو، و اصفهان تأکید می‌کنند. آمریکا همچنین تهدید به اقدام نظامی کرده و سیاست فشار حداکثری را با تحریم‌های جدید ادامه می‌دهد.
مواضع کلیدی طرفین
ایران:
ایران بر اساس معاهده منع گسترش تسلیحات هسته‌ای NPT تأکید دارد که غنی‌سازی اورانیوم حق مسلم برای مقاصد صلح‌آمیز است و برچیدن کامل برنامه غنی‌سازی غیرقابل قبول است.
ایران همچنین خواستار لغو تحریم‌های اقتصادی است که اقتصاد این کشور را تحت فشار قرار داده‌اند و هرگونه بحث درباره برنامه موشکی یا فعالیت‌های منطقه‌ای را رد کرده است. این در حالی است که طرف آمریکایی به این موضوعات ورود پیدا کرده است.
ایالات متحده:
اظهارات استیو ویتکاف و مارکو روبیو، بر برچیدن کامل تأسیسات غنی‌سازی ایران است. آنها استدلال می‌کنند که ایران می‌تواند سوخت هسته‌ای را از خارج وارد کند، مشابه بسیاری از کشورهای دیگر که برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز دارند.
دونالد ترامپ همزمان با مذاکرات، سیاست فشار حداکثری را با اعمال تحریم‌های جدید ادامه داده و تهدید به اقدام نظامی نیز کرده است.
چالش‌های اصلی
تهدیدات اسرائیل برای حمله یک‌جانبه به تأسیسات هسته‌ای ایران، مذاکرات را تحت فشار قرار داده است. بنیامین نتانیاهو بارها اعلام کرده که در صورت احساس تهدید، اسرائیل اقدام نظامی خواهد کرد. تهدید فرانسه، آلمان و بریتانیا به استفاده از مکانیسم ماشه (بازگشت خودکار تحریم‌ها) پس از انقضای قطع‌نامه 2231 در اکتبر 2025، ایران را در موضع دفاعی قرار داده است. عراقچی هشدار داده که این اقدام می‌تواند نقش اروپا در مذاکرات را پایان دهد. مواضع متفاوت مقامات آمریکایی، به‌ویژه بین اظهارات دیپلماتیک ترامپ و سخنان تند ویتکاف و روبیو، باعث سردرگمی و بی‌اعتمادی ایران شده است.
ارزیابی مذاکرات دور چهارم
مذاکرات در مقایسه با مذاکرات منجر به برجام سال 2015 پیچیده‌تر است. افزایش غنی‌سازی ایران به 60 درصد، سطح اعتماد را کاهش داده است. ضرب‌الاجل دو ماهه ادعایی ترامپ (تا 22 اردیبهشت 1404) و انقضای قطع‌نامه 2231 در اکتبر 2025، فشار زمانی را بر هر دو طرف افزایش داده است. ایران با تأکید بر حفظ غنی‌سازی و رفع تحریم‌ها، رویکردی محتاطانه و انعطاف‌پذیر اتخاذ کرده است. اظهارات عراقچی درباره امکان محدودیت در سطح غنی‌سازی نشان‌دهنده آمادگی برای مصالحه محدود است، اما نه به قیمت کنار گذاشتن کامل برنامه هسته‌ای. اظهارات متناقض مقامات آمریکایی نشان‌دهنده اختلافات در دولت ترامپ است.
سناریوهای سه گانه
با توجه به اطلاعات موجود، سه سناریو برای نتیجه مذاکرات قابل تصور است:
سناریوی خوش‌بینانه
ایران و آمریکا به توافقی مشابه برجام می‌رسند که شامل محدودیت غنی‌سازی در سطح 3.67 درصد، نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، و رفع بخشی از تحریم‌هاست. این توافق احتمالاً موقت (5-10 سال) خواهد بود.
سناریوی میانه
مذاکرات به دلیل اختلافات بر سر غنی‌سازی و عدم ارائه تضمین‌های کافی برای رفع تحریم‌ها به بن‌بست می‌رسد، اما گفت‌وگوها ادامه می‌یابد.
سناریوی بدبینانه
عدم پیشرفت در مذاکرات ممکن است باعث تحریم‌های جدید یا اقدامات نظامی شود، و ایران نیز تهدید خود برای افزایش غنی‌سازی یا خروج از NPT را عملی کند. تهدیدات اسرائیل برای حمله یک‌جانبه می‌تواند این سناریو را تشدید کند.
اقدامات متقابل
ایران با ارائه پیشنهادهای ملموس برای اعتمادسازی، مانند پذیرش نظارت‌های آژانس و کاهش موقت سطح غنی‌سازی، می‌تواند به رفع تحریم‌ها کمک کند. ایران همچنین باید از تهدید به خروج از NPT اجتناب کند تا از انزوای دیپلماتیک جلوگیری شود.
آمریکا می‌تواند با هماهنگی با اروپا برای ارائه تضمین‌های ملموس در مورد رفع تحریم‌ها و کاهش مواضع حداکثری (مانند توقف کامل غنی‌سازی) مذاکرات را به نتیجه برساند.
کلام آخر
مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا در مسیری حساس اما امیدوارکننده قرار دارد. با وجود پیشرفت‌هایی در درک مواضع طرفین، اختلافات بر سر غنی‌سازی و رفع تحریم‌ها همچنان مانع اصلی هستند. اظهارات مثبت دو طرف و تأثیر اقتصادی مذاکرات بر ایران نشان‌دهنده پتانسیل برای توافق است، اما فشار خارجی اسرائیل و اروپا و مواضع سخت‌گیرانه برخی مقامات آمریکایی می‌توانند مذاکرات را به بن‌بست بکشانند.