بسیاری از افراد پس از فوت یکی از اعضای خانواده با مسائلی مثل اختلاف بر سر سهم الارث یا وصیت نامه روبه‌رو می‌شوند. این اختلافات گاه به شکایات طولانی، قطع رابطه فامیلی و اتلاف بخش زیادی از مال و سرمایه خانواده منجر می‌شود. اما آیا می‌توان کاری کرد که مطالبه ارث به یک نزاع تلخ ختم نشود و هر کسی به قدر که حقش می‌باشد سهم خود را از ارث بردارد؟
حق هر یک از وراث و همچنین شرایطی که ممکن است به محرومیت برخی از آنها از ارث بینجامد، به روشنی در قانون مدنی مشخص شده است. قوانین محروم کردن وراث از ارث و سهم هر یک از اعضای خانواده از متوفی ارث می‌برند به روشنی بیان شده است که ما در این مقاله به قسمت دوم این موضوع می‌پردازیم که از یک وکیل ارث مسلط به قوانین در نوشتن مقاله کمک گرفته ایم.
بررسی جایگاه ارث در قانون
مطالبه ارث در قانون ریشه عمیق تاریخی و فقهی دارد. قانون مدنی در فصل هشتم، مواد 867 تا 949 را به صورت تفصیلی به ارث اختصاص داده و انواع وراث، طبقات ارث، سهم هر وارث و شرایط محرومیت یا عدم صلاحیت برای ارث بری را مشخص کرده است.
مطابق ماده 867 قانون مدنی:
«ارث به موت حقیقی یا فرضی مورث تحقق پیدا می‌کند و زنده بودن وارث در حین فوت مورث شرط است.»
این ماده روشن می‌کند که صرفاً با تحقق مرگ قطعی و با حیات وارث در آن لحظه، موضوع ارث مطرح می‌شود و خارج از این شرایط مطالبه یا اعتراضی معتبر نیست.
عوامل رایج اختلاف در تقسیم ارث
مشکل زمانی آغاز می‌شود که برخی از وارثان تصور می‌کنند حقوقشان نادیده گرفته شده، یا برخی وابستگان از سهم خود محروم مانده اند. متداول ترین عوامل اختلاف عبارتند از:
- تفسیر اشتباه از سهم هر یک از وراث (مانند سهم دو برابر پسر نسبت به دختر)
- معاملات قبلی یا هبه‌هایی که برخی وارثان را متضرر کرده است
- عدم صداقت یا شفافیت در افشای دارایی‌ها و بدهی های متوفی
- ادعای محرومیت برخی وراث از ارث بدون استناد به قانون
راهکارهای جلوگیری از نزاع در تقسیم ارث از نگاه وکیل
قبل از اینکه اختلافی پیش بیاید بهتر است که همه در مورد ارث اطلاعات کافی داشته باشند که مهم‌ترین این اقدامات عبارتند از :
1- تنظیم و اجرای وصیت نامه قانونی
وصیت نامه معتبر به شرط رعایت شرایط قانونی (حداکثر یک سوم اموال، تنظیم رسمی یا عادی با امضای شاهدان و…) می تواند بسیاری از سوءتفاهم‌ها را پیش از فوت مورث برطرف کند.
۲. شفافیت در دارایی‌ها و بدهی ها
پنهان کاری یا مبهم گذاشتن اموال، حساب های بانکی، بدهی های احتمالی یا دارایی های غیرمنقول، یکی از ریشه های اصلی دعاوی ارث است. وکیل می‌تواند با بررسی مستندات مالی و ملکی مورث و ارائه لیست کامل دارایی‌ها به همه وراث، مانع از شایعه پراکنی و سوءظن شود.
۳. پیگیری تقسیم ارث از طریق گفت‌وگو و مصالحه
تا جای ممکن بهتر است روند تقسیم ارث با گفت‌وگو، مذاکره و ایجاد تفاهم انجام شود. وکیل می‌تواند به عنوان داور بی طرف یا نماینده همه وراث، راهکارهای قابل قبولی ارائه دهد و مانع شکایت و تشکیل پرونده شود.
4. تنظیم تقسیم نامه و توافق نامه حقوقی
اگر همه وراث بر تقسیم سهم خود توافق دارند، بهتر است با حضور وکیل، تقسیم نامه رسمی یا توافق نامه تهیه شود. این سند بعدها نزد دادگاه معتبر خواهد بود و جلوی ادعای مجدد یا ایجاد دعوای جدید را می‌گیرد.
نقش قوه قضائیه و دادگاه در حل اختلافات ارثی
گاهی علی رغم تمام تلاش ها، نزاع اجتناب ناپذیر است و چاره‌ای جز مراجعه به دادگاه نیست. در این حالت مراحل زیر طی می‌شود:
ثبت دادخواست مطالبه سهم الارث یا تقسیم ماترک در دفاتر خدمات الکترونیک قضائی توسط یکی از وراث یا وکیل آن ها.
ارجاع به شورای حل اختلاف (در موارد ساده) یا دادگاه حقوقی (در موارد پیچیده یا دارای اعتراض).
استعلام وضعیت اموال و بررسی ادعای وراث توسط مرجع قضائی.
بررسی صحت اسناد، وصیت نامه و سوابق مالکیت‌ها با کمک کارشناس رسمی دادگستری.
پرسش های متداول درباره ارث و نزاع وراث
اگر وارث سهم خود را مطالبه نکند، چه اتفاقی می‌افتد؟
حق ارث طبق قانون مشمول مرور زمان نیست و هرگاه وارث بخواهد می‌تواند سهم خود را مطالبه کند، مگر اینکه به صورت رسمی از حق خود بگذرد یا تقسیم نامه امضا کند.
آیا بدهی های مورث از اموال به جا مانده کسر می‌شود؟
بله، پیش از تقسیم ارث، باید بدهی های متوفی، مهریه و وصیت تا سقف یک سوم اموال پرداخت شود.
آیا می‌توان به وصیت نامه اعتراض کرد؟
اگر وصیت نامه شرایط قانونی را نداشته باشد یا به سهم وراث تعدی کند (بیش از یک سوم)، امکان اعتراض و ابطال وجود دارد.
- توصیه های کاربردی وکیل برای پیشگیری از دعوای ارث
- قبل از فوت، از راهنمایی و مشاوره وکیل متخصص استفاده کنید.
- پس از فوت مورث، تقسیم اموال را به تأخیر نیندازید و مراحل قانونی را با شفافیت طی کنید.
- در صورت اختلاف، از راهکارهای مسالمت آمیز و میانجی گری بهره ببرید و تا حد امکان به دادگاه مراجعه نکنید.
- در هر مرحله، از اسناد و مدارک معتبر استفاده کنید و هیچ تعهد شفاهی را بدون سند نپذیرید.
اقدامات گام به گام پس از فوت برای تقسیم ارث بی دردسر
برای اینکه روند مطالبه و تقسیم ارث با کمترین چالش و اختلاف انجام شود، رعایت این مراحل توصیه می‌شود:
دریافت گواهی فوت و گواهی انحصار وراثت:
اولین اقدام پس از فوت، دریافت مدارک قانونی لازم است. بدون این گواهی ها، هیچ یک از امور تقسیم ارث قابل پیگیری نیست.
جمع آوری و بررسی کلیه اسناد و مدارک مالی و ملکی:
فهرست برداری از املاک، حساب ها، بدهی‌ها و تعهدات مالی متوفی را کامل انجام دهید. شفافیت در این مرحله از بسیاری از شایعات و اتهامات احتمالی جلوگیری می‌کند.
تشکیل جلسه خانوادگی با حضور وکیل یا فرد معتمد:
پیشنهاد می‌شود پیش از هر اقدامی، وراث جلسه‌ای ترتیب دهند تا با صبوری و احترام نسبت به حقوق هم، درباره تقسیم ارث گفت‌وگو کنند. حضور یک وکیل یا معتمد می‌تواند روند توافق را تسهیل کند.
تسویه بدهی های متوفی:
طبق قانون، بدهی های متوفی، مهریه، هزینه کفن ودفن و وصیت (تا سقف یک سوم اموال) باید قبل از تقسیم ارث پرداخت شود.
تنظیم تقسیم نامه رسمی یا توافق نامه:
اگر توافق حاصل شد، یک تقسیم نامه رسمی با کمک وکیل تهیه کنید. این سند از بروز دعاوی آینده جلوگیری می‌کند و نزد دادگاه معتبر است.
جمع بندی
نزاع های ارثی نه تنها سرمایه مالی بلکه آرامش روانی خانواده را در معرض خطر قرار می‌دهد. با افزایش اطلاعات حقوقی، مشورت با وکیل باتجربه، شفافیت مالی و رفتار منصفانه می‌توان از بسیاری از مشکلات بعدی جلوگیری کرد.
برای پرهیز از درگیری و حفظ حرمت خانوادگی، بهترین راهکار استفاده از دانش و تجربه وکیل متخصص در امور ارث است.