مقاومت آنتی‌بیوتیکی زمانی رخ می‌دهد که باکتری‌ها به داروهایی که برای نابودی‌شان طراحی‌شده‌اند، پاسخ نمی‌دهند. درنتیجه دیگر نمی‌توانند باکتری‌ها را «بکشند». طبق گزارش جدید سازمان جهانی بهداشت (GLASS 2025)، از هر شش عفونت باکتریایی در جهان، یکی به درمان رایج مقاوم است. این یعنی درمان بیماری‌های ساده دشوار خواهد شد. جراحی‌ها پرریسگی‌تر و حتی زایمان یا درمان سرطان ممکن است به خطر بیفتد. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد تا سال ۲۰۵۰، مقاومت دارویی سالانه جان ۱۰ میلیون نفر را می‌گیرد(بیشتر از سرطان). اما آنچه این بحران را پیچیده می‌کند، نه‌فقط ویژگی‌های میکروبی آن، بلکه رفتارهای انسانی، سیاست‌های دارویی و نابرابری در دسترسی به درمان است.
تجویزهای بی‌رویه؛ زخم پنهان درمان
مصرف آنتی‌بیوتیک در ایران بدون نسخه شایع است. طبق گزارش همشهری آنلاین، ایرانی‌ها ۳.۵ برابر میانگین جهان، آنتی‌بیوتیک مصرف می‌کنند. فرهنگ «با این قرص زودتر خوب شو»، توصیه‌های دارویی خانوادگی و نبود آموزش عمومی، نقش مهمی در گسترش بحران مقاومت به دارو دارند. داروخانه‌ها و پزشکان، در چرخه‌ای از اضطرار و ناآگاهی، داروهایی تجویز می‌کنند که ضرورتی ندارند زیرا داروها دیگر اثر نمی‌کنند.
در این میان، باکتری‌هایی مانند «کلبسیلا پنومونیه» و «استافیلوکوکوس اورئوس» که در برابر داروهای رایج مقاوم شده‌اند به تهدیدی روزافزون در بیمارستان‌ها تبدیل‌شده‌اند. این باکتری‌ها می‌توانند عفونت‌های شدید ایجاد کنند و درمان آن‌ها نیازمند داروهای خاص و گران‌قیمت است که در بسیاری از کشورها در دسترس نیستند.
سیاست سود، نه سلامت
مقاومت به آنتی‌بیوتیک به سیاست دارویی، کشاورزی، صنعتی و تجارت جهانی گره‌خورده است. شرکت‌های دارویی در کشورهای ثروتمند داروهای جدید تولید می‌کنند، اما کشورهای کم‌درآمد از آن‌ها محروم‌اند. دامداری صنعتی با مصرف گسترده‌ی آنتی‌بیوتیک‌ها به گسترش مقاومت دارو دامن زده و سودآوری بر سلامت عمومی غلبه کرده است.
برای نمونه در پاکستان، مقاومت به باکتری‌های خطرناک در بیمارستان‌های دولتی به سطح بحرانی رسیده است. در تانزانیا، نبود نظارت بر مصرف دامپزشکی، مقاومت را به محیط‌های طبیعی کشانده است. در هند، مصرف بی‌رویه‌ی آنتی‌بیوتیک‌ها در درمان سرماخوردگی و تب، به افزایش مقاومت در میان کودکان منجر شده است. این نمونه‌ها نشان می‌دهند که بحران دارو، مرز نمی‌شناسد.
راه‌حل از آموزش تا فرهنگ‌سازی
مصرف مسئولانه‌ی دارو باید به یک پروژه‌ی فرهنگی تبدیل شود، از مدرسه تا تلویزیون، از خانواده تا رسانه‌های رسمی و مجازی. آموزش عمومی، نظارت بر داروخانه‌ها، ممنوعیت فروش بدون نسخه و تدوین پروتکل‌های نسخه‌نویسی، گام‌هایی ضروری‌اند. رسانه‌ها باید روایت‌های انسانی و علمی را در هم بیامیزند نه اینکه با ایجاد بیم و هراس، بلکه با دادن بینش و آگاهی. در سطح جهانی، سازمان جهانی بهداشت خواستار سرمایه‌گذاری فوری در توسعه داروهای جدید، تقویت نظارت و ایجاد عدالت دارویی شده است. بدون این اقدامات، عصر داروهای نجات‌بخش ممکن است به پایان برسد و ما دوباره با بیماری‌هایی روبه‌رو شویم که زمانی درمان‌شان ساده بود یا ریشه‌کن شده بودند.