این روزها تصویر خیابان‌های شهر حکایت از تغییرات نگران‌کننده‌ای دارد و آن، افزایش مصرف سیگار بین زنان و دختران است. در دسترس بودن سیگار، فروش نخی و قیمت نسبتا مناسب آن، بسته‌بندی‌های جذاب پاکت‌ها، در کنار تغییر رویکردهای فرهنگی و تبلیغات گسترده دخانیات در شبکه‌های اجتماعی و سریال‌های نمایش خانگی همه دست‌به‌دست هم داده‌اند که زنان و دختران زیادی به سمت دخانیات کشیده شوند؛ از سیگار و قلیان گرفته تا روان گردان‌هایی مثل گُل و همچنین ویپ‌ها که خطرشان دست‌کمی از سیگارهای سنتی ندارد.
دکه‌های مطبوعاتی که روزگاری با فروش روزنامه و مجله سرپا بودند و مشتریان پر و پا قرصی داشتند، حالا به دکه‌های سیگارفروشی تبدیل شده‌اند و فروش نخی هم دارند. موضوعی که راه را برای مصرف نوجوانان هموار کرده است. چراکه با پول توجیبی ناچیز هم می‌توانند هر روز لذت یکی دو نخ سیگار را تجربه کنند.
افزایش ۱۳۰ درصدی مصرف سیگار در دخترهای نوجوان
طبق آخرین آمارهای رسمی، در گروه سنی ۱۳ تا ۱۵ سال، مصرف سیگار در میان دختران طی یک دهه گذشته – از سال ۱۳۹۵ تا امروز – بیش از ۱۳۰ درصد افزایش داشته است. کارشناسان می‌گویند در کشورهای توسعه‌یافته و آزادی مثل آمریکا و کانادا، دسترسی به سیگار به طور متوسط ۴۵ دقیقه زمان می‌برد. در حالی که در ایران تهیه سیگار در کوتاه‌ترین زمان ممکن انجام می‌شود.
بر اساس آخرین آمار وزارت بهداشت که در سال ۱۳۹۵ منتشر شد، میزان مصرف سیگار و قلیان در میان نوجوانان ۱۳ تا ۱۵ ساله هم به ترتیب ۳.۴ و ۵.۸ درصد است. اگرچه مطالعه‌ای در ارتباط با بررسی میزان مصرف در گروه‌های کمتر از ۱۳ سال انجام نشده اما سن شروع مصرف محصولات دخانی می‌تواند از ۱۳ سال نیز کمتر باشد. بیش از ۶۰ درصد آنها نیز در معرض دود دست دوم سیگار قرار دارند.
اما افزایش مصرف سیگار و قلیان بین دختران و زنان نشانه چیست؟ کارشناسان و مسئولان حوزه سلامت، آن را بازتابی از تغییرات فرهنگی در جامعه می‌دانند اما معتقدند که رشد آسیب‌های اجتماعی و حتی اختلالات روانی مثل اضطراب و افسردگی هم در افزایش این آمار بی‌تأثیر نیست.
دکتر سعید صفاتیان، پژوهشگر حوزه اعتیاد و مدیرکل اسبق درمان ستاد مبارزه با مواد مخدر در این زمینه می‌گوید: افزایش مصرف دخانیات در میان زنان کشورمان قابل انکار نیست. هر نوع شواهدی را که بررسی کنیم ــ چه در محیط‌های اجتماعی و چه در فضاهای بسته ــ این موضوع را نشان می‌دهد. حتی اگر فروشنده‌ای که سال گذشته تنها به چند خانم سیگار می‌فروخته است، امسال گزارش بدهد که تعداد مشتریان زن او به طور مشخص بیشتر شده‌اند، این واقعیت را تأیید می‌کند.
دکتر صفاتیان درباره دلیل افزایش این آمار توضیح می‌دهد: این که ما با یک «خرده‌فرهنگ» مواجه‌ایم، یا این موضوع بخشی از شرایط ناشی از توسعه هر جامعه است، یا صرفاً یک آسیب اجتماعی محسوب می‌شود، نیازمند تحقیقات بیشتر و عمیق‌تر است. اما از نظر من به عنوان یک فرضیه، همه این عوامل در کنار یکدیگر نقش دارند؛ یعنی در عین حال که افزایش آمار مصرف سیگار بین زنان یک آسیب اجتماعی است، یک خرده‌فرهنگ هم به شمار می‌آید و می‌تواند بخشی از روند توسعه جامعه هم باشد.
به گفته این پژوهشگر حوزه اعتیاد، ما این الگو را در بسیاری از کشورهای اروپای غربی هم دیده‌ایم. در دهه ۱۹۳۰ به بعد، زمانی که اولین بار مصرف سیگار رایج شد، در ابتدا بیشتر در میان افراد خاص و مرفه رواج داشت، اما به مرور مصرف از طبقات مرفه به طبقات کارگری هم رسید و بعد در میان زنان هم گسترش پیدا کرد. در اروپا حدود سال ۱۹۵۰ - یعنی حدود ۷۵ سال پیش - سیگار کشیدن زنان بسیار حساسیت‌برانگیز بود، اما کم‌کم عادی شد و الان آن تابو شکسته شده است. در ایران هم همین است؛ یعنی در کشور ما هم همین مجموعه عوامل می‌تواند علت افزایش مصرف سیگار در میان زنان باشد.
کافی است سری به پارک‌ها بزنید
طبق اعلام وزارت بهداشت، ۱۴ درصد افراد بالای ۱۸ سال و حدود ۵ درصد افراد زیر ۱۸ سال مصرف‌کننده دخانیات هستند. همچنین شیوع مصرف در مردان حدود ۲۶ درصد و در زنان حدود ۵ درصد است. دکتر صفاتیان در این باره هشدار می‌دهد: متأسفانه سن مصرف دخانیات در کشور پایین آمده است. یک زمانی مصرف سیگار در زنان عمدتاً در محیط‌های دانشگاهی، محافل خاص و در سنین بالای ۲۲ سال دیده می‌شد. اما الان اگر در ساعات عصر سری به پارک‌های تهران بزنید، می‌بینید که از هر ۱۰ دختر در سن مدرسه، ۲ - ۳ نفر دارند سیگار می‌کشند. به خصوص در جمع‌های دوستانه یا گروه‌های مختلط. این نشان می‌دهد که هم سن شروع مصرف پایین آمده و هم آمار آن در حال افزایش است
مدیرکل اسبق درمان ستاد مبارزه با مواد مخدر درباره دلایل افزایش آمار مصرف دخانیات بین نوجوانان هم توضیح می‌دهد: به نظرم ۳ عامل لذت‌طلبی، کنجکاوی و تأثیر الگوهای محیطی از دلایل اصلی گرایش نوجوانان به مصرف سیگار هستند. نوجوانی که می‌بیند مثلاً مادرش در خانه به دلیل عصبی بودن سیگار می‌کشد، یا پدرش در مواقع شادی و حتی موقع تماشای فوتبال و بعد از زدن گل سیگار روشن می‌کند، حس کنجکاوی‌اش برانگیخته می‌شود. از طرفی این کار برایش لذت هم دارد. این مجموعه عوامل، نوجوان را در سنین پایین به سمت مصرف دخانیات سوق می‌دهد.
بسیاری از این والدین دهه پنجاه و شصت خودشان با محدودیت‌های فراوان بزرگ شده‌اند و حالا می‌گویند «می‌خواهیم فرزندانمان همه چیز را تجربه کنند». دکتر صفاتیان در این باره می‌گوید: این نگرش هم بخشی از همان توسعه فرهنگی جامعه است که گفتم. اما مشکل آنجاست که در کنار این توسعه، آموزش مهارت‌های زندگی به نوجوانان وجود ندارد. در کشورهای اروپایی، توسعه فرهنگی همراه و همزمان با آموزش مهارت‌های زندگی پیش رفت. مدارس، دانشگاه‌ها، رسانه‌ها، وزارت بهداشت، سازمان‌های اجتماعی و نهادهای مختلف فرهنگی‌شان همگی در این زمینه نقش ایفا کردند. اما در ایران چنین چیزی وجود نداشته و ندارد. در ایران فقط یک طرف دارد جلو می‌رود. آن هم ناقص. فضا، فضای توسعه است، اما هیچ‌گونه آموزش مهارت‌های زندگی، فرزندپروری و ... وجود ندارد. این نقص‌هایی که در سیستم وجود دارد، در سطح کلان جامعه باعث می‌شود که نوجوانان ۱۳ – ۱۴ ساله از جمله دخترها به سمت مصرف سیگار بروند.
به جای محصولات کشاورزی توتون می‌کارند!
مطالعات جهانی نشان می‌دهد که بیش از ۹۰ درصد افراد معتاد، مصرف خود را با سیگار یا قلیان آغاز کرده‌اند و اگر حلقه ابتدایی مصرف کنترل شود یا به تأخیر بیفتد، احتمال ورود به مصرف مواد مخدر به طور قابل‌توجهی کاهش می‌یابد. این در حالی است که صنایع دخانی فعال در کشور به این موضوع هیچ اهمیتی نمی‌دهند و تنها به فکر جذب جوانان و نوجوانان با هدف سودآوری خود هستند.
این شرکت‌ها ادعا می‌کنند که به دنبال سلامت مردم هستند و به همین دلیل کالاهایی مانند سیگار الکترونیک تولید می‌کنند. در حالی که به گفته کارشناسان، اگر عوارض سیگارهای الکترونیک بیشتر از سیگارهای سنتی نباشد، از آنها کمتر هم نیست.
از سوی دیگر، «حتی زمین‌های کشاورزی که باید برای کاشت محصولات استراتژیک به کار گرفته شوند، متأسفانه به زیر کشت توتون می‌روند.» این موضوع تکان‌دهنده‌ای بود که محمدرضا مسجدی، دبیر کل جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات چند ماه پیش اعلام کرد.
سالانه ۷۰ میلیارد نخ سیگار در سال در کشور تولید می‌شود و ۸ تا ۸.۵ میلیارد تومان نیز هر سال صرف خرید سیگار در کشور می‌شود. موضوعی که می‌تواند بار اقتصادی سنگینی را در آینده نزدیک به نظام سلامت کشور وارد کند. چراکه سیگار عامل سرطان ریه، بیماری‌های قلبی و عروقی، فشار خون بالا و عامل مرگ سالانه ۵۰ هزار نفر (۱۴ درصد کل مرگ‌ها) در کشور در سنین مختلف است که حدود ۵۵ درصد آنها زودرس رخ می‌دهد. بر اساس گزارش‌های اخیر، شیوع مصرف روزانه سیگار در زنان گروه سنی ۱۸ تا ۲۴ سال حدود ۱۹۰ درصد افزایش یافته که این مسئله، نگرانی‌های جدی برای سلامت مادران آینده ایجاد کرده است. همچنین، مصرف کلی محصولات دخانی در زنان این گروه سنی ۹۰ درصد رشد داشته، در حالی که برای مردان هم‌سن، این رقم ۳۴ درصد است.
افزایش مصرف دخانیات در میان دختران و پایین آمدن سن شروع مصرف، زنگ خطری جدی برای سلامت عمومی و آینده جامعه است. کارشناسان بارها هشدار داده‌اند که نهادهای مسئول باید با آموزش مهارت‌های زندگی، وضع قوانین سخت‌گیرانه و مقابله با تبلیغات صنایع دخانی، این روند نگران‌کننده را مهار کنند. وگرنه فردا با نسلی روبه‌رو خواهیم بود که دود را قبل از مشق و مداد تجربه کرده است.
منبع: همشهری آنلاین