به قلم تریتا پارسی
15 دسامبر 2021
برگردان و کوتاهسازی علیاصغر شهدی
Asghar.shahdi@gmail.com
نخست وزیران با متقاعد شدن به اینکه ایالاتمتحده ایمان خود را به ارزش استراتژیک خاورمیانه ازدستداده است، بهطور یکسان در تلاش برای یافتن جایگاه استراتژیک خود در منطقه هستند. در میان سردرگمی و بلاتکلیفی جهانی بدون حمایت آمریکا، دو مدل در حال ظهور است. یکی از آنها روندی است که با تلاشهای عراق برای ترویج دیپلماسی منطقهای فراگیر نشان داده میشود و مورد دیگر در توافقنامه موسوم به ابراهیم است که با تأکید بر تسهیل آشتی بین دیکتاتوریهای عرب و اسرائیل بهمنظور مقابله با نفوذ ایران تجلی یافته است. اولی بدون دخالت آمریکا در حال شکلگیری است و دومی وابسته به ایالاتمتحده و مستلزم ادامه تعهدات نظامی آمریکا در خاورمیانه است.
شاید برخلاف انتظار، منافع آمریکا با گفتگوی بغداد به رهبری عراق به بهترین وجه پیش برود، دقیقاً به این دلیل که هدف آن ایستادن خاورمیانه روی پای خود و پایان دادن به وابستگی خشک به ایالاتمتحده است.
تلاشهای دیپلماتیک منطقهای در خاورمیانه در سال گذشته تشدید شده، اگرچه در ایالاتمتحده توجه کمی به مسائل خاورمیانه شده است. ترکها دوباره با مصریها صحبت میکنند، اماراتیها به سروسامان دادن کارها با ترکیه میپردازند، عربستان سعودی و امارات اختلافات خود با قطر را رفع میکنند و سوریه گفتوگوها با چندین همسایه خود را از سر میگیرد. بااینحال، برجستهترین گفتوگوها به لطف پادرمیانی عراقیها بین تهران، ریاض و ابوظبی در حال انجام است.
مذاکرات محرمانه بین ایران و عربستان سعودی درواقع در دوره ریاست جمهوری ترامپ آغاز شد. ... ترامپ اساساً دکترین کارتر که باعث ناراحتی ریاض و بسیاری از نخبگان سیاست خارجی واشنگتن شده بود را کنار گذاشت، دکترینی که مدتها مدعی شده بود که بدون هژمونی آمریکا، خاورمیانه در هرجومرج فرو خواهد رفت. این حملات با درک این موضوع که ارتش آمریکا دیگر در دسترس و اختیار آنها نیست، عربستان سعودی و امارات را بر آن داشت تا دیپلماسی محرمانه را با ایران امتحان کنند. یک منبع سعودی گفت: «این موضوع به ریاض فهماند که باید روابط خود را متنوع و اتکای خود به ایالاتمتحده را کاهش دهد.»
از طریق تسهیلات و پادرمیانی عراقیها، پیامهایی بین ریاض و تهران باهدف تنشزدایی ردوبدل شد. ایران یک طرح صلح را بر اساس تعهد متقابل ایران و عربستان مبنی بر عدم تجاوز پیشنهاد کرد. امارات نیز یک مقام ارشد نظامی خود را به تهران فرستاد تا اوضاع خلیجفارس را آرام و خود را از خط آتش خارج کند. ابوظبی با آزاد کردن 700 میلیون دلار از پولهای بلوکه شده ایران تا حد زیادی سبب آزردگی دولت ترامپ شد. درواقع، نیکی هیلی، سفیر سابق ترامپ در سازمان ملل اخیراً از گفتگوی اعراب و ایران ابراز تأسف کرد و رئیسجمهور جو بایدن را متهم کرد که ایران و کشورهای عربی را به آغوش یکدیگر سوق داده است.
اگر به نظر نمیرسید که ایالاتمتحده آماده عقبنشینی از منطقه است، بعید بود که این دو شریک به سمت دیپلماسی روی آوردند. حسین ایبیش، مفسر مؤسسه کشورهای عربی خلیجفارس که از سوی امارات متحده عربی حمایت مالی میشود، نوشت: «شرایط جدید باعث تشویق روابط دیپلماتیک بین قدرتهای منطقه شده است.»