احسان صالحی
منتقد
اشاره: رخشنده اعتصامی معروف به پروین اعتصامی در ۲۵ اسفند ۱۲۸۵ خورشیدی در شهر تبریز به دنیا آمد. او اولین زنی بود که در ایران دیوان اشعارش را به چاپ رساند. پروین تنها دختر خانواده یوسف اعتصامی آشتیانی (اعتصام‌الملک) از رجال نامی و نویسندگان و مترجمان مشهور اواخر دوره قاجار بود و چهار برادر داشت. پروین از کودکی با مشروطه خواهان و چهره‌های فرهنگی آشنا شد و ادبیات را در کنار پدر و از استادانی چون دهخدا و ملک‌الشعرای بهار آموخت. شعر پروین شعری بر پایه پند اندرز و حکمت است و به همین دلیل او را ناصرخسرو شعر معاصر می‌دانند. متن پیش رو به بهانه بزرگداشت این شاعر نامدار نوشته شده است.
راستش را بخواهید خیلی با امور آشپزی و فوت‌وفن‌های آن آشنا نیستم، اما آن‌قدری متوجهم که نخود و لوبیا را از حبوبات می‌دانند. اگر بخواهم بیشتر سرتان را درد بیاورم، می‌توانم چهارتا غذا که در آن‌ها از این دانه‌های مغذی استفاده می‌شود هم نام ببرم.
اما بحث من چیز دیگری است، اگر همین نخود و لوبیا که جزو دم‌دستی‌ترین مواد هر آشپزخانه‌ای هستند را در اختیار فردی هنرمند قرار دهید، چنان باسلیقه و ذوق خوشش هنرنمایی می‌کند که بیایید و ببینید.
نمی‌دانم تابه‌حال آهنگی درباره نخود و لوبیا خوانده‌اند یا نه یا چه می‌دانم شاید داشته باشیم نقاشی که زیبایی‌های این دو ماده اصلی رژیم‌های گیاهی را به تصویر کشیده باشد، اما چرا راه دور برویم، همین رخشنده خانم خودمان -دختر اخترالملوک بخشایشی را عرض می‌کنم- چنان با زبان شعر به بیان پند و اندرز با استفاده از این مواد غذایی پرداخته که الحق نه من، بلکه هر خواننده‌ای را هاج و واج می‌گذارد.
در بین آثار پروین اعتصامی مناظره بین سیر و پیاز هم وجود دارد، شاید بیان این موضوع موجبات خنده شما را فراهم کند، اما کاش سری به این اشعار بزنید تا پس از خواندن، شاهد اعترافتان به فاخر بودنشان باشیم. من می‌گویم اصلاً پروین آدم کارهای خارق‌العاده بود، چراکه زندگی‌اش این‌گونه بوده است. مادرش مدبر، پدرش مدیر، البته یوسف خان اعتصامی فردی بسیار به نام است که تعریف از ایشان در این مقال نمی‌گنجد.
پروین اعتصامی دست‌پرورده کسانی است که خودشان از قلم‌به‌دست‌های روزگار خویش بوده‌اند.
می‌گویند او در کودکی به اشعار فردوسی، مولوی، نظامی و خیلی از شاعران دیگر آشنایی داشته و برخی از آثار درجه یکش را در ایام نوجوانی سروده است.
علی‌اکبر دهخدا، ملک‌الشعرای بهار، اقبال آشتیانی و دیگر ادیبان آن دوره، رابطه‌ای دوستانه با یوسف اعتصامی داشته‌اند و پروین هم اولین درس‌های شعر و شاعری را زیر نظر پدر خویش فراگرفت.
دوران تحصیل، جوانی، زندگی مشترک و ایام تلخ بیماری این شاعر نامدار بماند، عمر پروین بسیار کوتاه بود اما کمتر زنی از میان سخنگویان، اقبالی همچون او داشت.
اختر چرخ ادب در همین سال‌های اندک چنان در آسمان درخشید که با نیم‌نگاهی به دیوان اشعارش با ضرب‌المثل‌ها و ابیاتی روبرو می‌شوید که قطعاً کم‌وبیش به گوشتان خورده است.