محمد سلامی
3 مه 2022
تارنمای دی کاردل
برگردان و کوتاهسازی علیاصغر شهدی
Asghar.shahdi@gmail.com
رکود اقتصادی، هزینه کمرشکن جنگ یمن و تحولات جدید منطقهای، پادشاهی سعودی را به سمت نزدیک شدن به ایران سوق داده است. دور پنجم مذاکرات ایران و عربستان در 21 آوریل در بغداد با حضور فؤاد حسین وزیر امور خارجه عراق برگزار شد و برخلاف چهار دور قبلی، گزارشها حاکی از امیدوارکننده بودن این مذاکرات است.
این بار تحولات منطقهای، تهران و ریاض را بر آن داشته تا با رویکردی جدید وارد مذاکرات شوند و بر سر اختلافات خود به توافق اولیه دست یابند. سعید خطیب زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران این دیدارها را «فعالانه و مثبت» خواند.
الکاظمی، نخستوزیر عراق در مصاحبه با روزنامه الصباح عراق از فضای بین ایران و عربستان سعودی تمجید کرد و گفت که تفاهم نزدیک است.
به گفته منابع مختلف رسانهای، دو طرف تصمیم گرفتهاند تا ظرف ۳۰ روز آینده برای رسیدگی کامل به بازگشایی سفارتخانهها، هیئتهایی را مبادله کنند و ریاض نیز موافقت کرده است تا ۴۰ هزار زائر ایرانی در مراسم حج امسال شرکت کنند.
تنشهای مداوم
روابط ایران و عربستان سعودی در چهار دهه گذشته با تنش روبرو بوده بهطوریکه دو کشور همسایه دو بار روابط خود را قطع کردهاند. آخرین حادثه در دیماه 1395 (ژانویه 2016) و پس از اعدام شیخ باقر النمر، روحانی شیعه رخ داد که جرقه معترضان را برای یورش به سفارت و کنسولگری عربستان در تهران و مشهد برانگیخت. پس از قطع روابط، مقامات دو کشور یکدیگر را به ایجاد و دامن زدن به بیثباتی در غرب آسیا متهم کردند.
محمد بن سلمان با تهدید به تغییر مسیر درگیریهای منطقهای به خاک ایران، در مصاحبهای بدون تدبیر با تلویزیون ام بی سی گفت: «ما کار خواهیم کرد تا نبرد را به داخل ایران بکشانیم.» در پاسخ، مقامات ایرانی بارها عربستان سعودی را به دلیل فعالیتهای مخفیانه حمایت از تروریسم در این کشور محکوم کردهاند و مقامات سعودی را مسئول حملات تروریستی سال 1396 (2017) در تهران، زمانی که گروهی از شبهنظامیان داعش همزمان به مجلس ایران و حرم آیتالله خمینی حمله کردند، متهم کردند.
این تنشها تا سال گذشته ادامه داشت، زمانی که به نظر میرسید ریاض بهطور ناگهانی آهنگ خود را تغییر داد. محمد بن سلمان در یک مصاحبه تلویزیونی که در فروردین 1400 پخش شد، گفت: «ایران یک کشور همسایه است و تمام آرزوی ما داشتن رابطه خوب و ویژه با تهران است.» وزارت امور خارجه ایران نیز از مذاکرات با عربستان سعودی استقبال کرد.
پویایی رابطه
ابراهیم رئیسی رئیسجمهور ایران در زمان انتخابش در سال 1400 تمایل خود را به داشتن روابط حسنه با همسایگان ابراز کرد. در ماه مارس، محمد بن سلمان گفت که کشورش و ایران «همسایههای همیشگی» هستند. وی افزود: «برای هردوی ما بهتر است که به این موضوع رسیدگی کنیم و به دنبال راههایی باشیم که بتوانیم باهم همزیستی کنیم». تحولات جدید منطقهای و بینالمللی و تأثیر آن بر ژئوپلیتیک و اقتصاد دو کشور ایران و عربستان سعودی باعث ایجاد علاقه متقابل برای ازسرگیری روابط شده است.
تهران در حال انجام مذاکرات عمده برای رفع تحریمها در وین برای نهایی کردن برجام است، درحالیکه ریاض در تلاش است تا روابط با آنکارا را بهبود بخشد، همانطور که اردوغان رئیسجمهور ترکیه نشان داد.
روابط واشنگتن و ریاض در دوران ریاست جمهوری جو بایدن نیز به طرز محسوسی بدتر شده است. اطلاعات ایالاتمتحده علناً محمد بن سلمان را در قتل قاشقچی دخیل دانسته است و بایدن در طول 16 ماه پس از ورود به کاخ سفید مستقیماً با ولیعهد سعودی صحبت نکرده است.
بحران اوکراین زمانی این روابط را بدتر کرد که سعودیها درخواست ایالاتمتحده برای افزایش تولید نفت را برای کاهش قیمت انرژی رد کردند. بر اساس گزارش والاستریت ژورنال، محمد بن سلمان حتی از پاسخ دادن به تماس تلفنی بایدن خودداری کرد. ریاض دریافته است که دیگر نمیتواند برای امنیت به آمریکا تکیه کند و باید تنشها را از طریق تنشزدایی با همسایگانی مانند ایران حل کند.
موضوعات مالی
آسیبپذیری ذاتی وابستگی به درآمد نفتی، عربستان را بر آن داشته است تا تلاشها را برای جذب سرمایهگذاری خارجی و تنوع بخشیدن به اقتصاد خود افزایش دهد. این مطابق با طرح اصلاحات اقتصادی محمد سلمان - چشمانداز 2030 - است که میتواند ریاض را در رقابت شدید با همسایگان اماراتی خود قرار دهد. بااینحال، نتایج اقتصادی تاکنون امیدوارکننده نبوده است. این پادشاهی زمانی نزدیک به 30 درصد از صادرات جهانی نفت را به خود اختصاص میداد. امروز این رقم به حدود 12 درصد کاهشیافته است. با نرخ فعلی کاهش، ذخایر 444 میلیارد دلاری عربستان سعودی تنها دو سال پوشش هزینههای جاری بهویژه جنگ یمن را میدهد.
این نوع شکستهای اقتصادی، تلاش جدی عربستان برای بهبود جذابیت جهت سرمایهگذاران خارجی را برانگیخته است که مستلزم تنشزدایی با همسایگان خود و پایان دادن به تقریباً سه سال حملات تلافیجویانه پهپادی و موشکی یمنی در شهرهای بزرگ عربستان است. سرمایهگذاری خارجی بیش از هر چیز به محیطی امن و بدون درگیری نیاز دارد تا بتواند در آن رشد کند. ...
توسعه متقابل تضمین شده
در رابطه با اقتصاد و امور مالی دولتی، عربستان سعودی و ایران دلایل خوبی برای همکاری با یکدیگر برای کنترل قیمت نفت دارند. این کشورها به ترتیب دارای دومین (16.2 درصد) و چهارمین (9.5 درصد) ذخایر بزرگ نفت در جهان هستند. علاوه بر این، تهران و ریاض برای بودجه ملی خود به فروش انرژی وابسته هستند و علاقه زیادی به تثبیت قیمت نفت دارند. ... باید دید دو کشور در آینده چگونه مشکلات را مدیریت خواهند کرد.