خاک تأمینکننده امنیت غذایی بشر است. رابطه حیاتی بین خاک و منابع آبی وجود دارد. حفاظت از خاک حلقهای از زنجیره مدیریت یکپارچه منابع آب است که به آن اشاره میشود:
*خاک بهعنوان منبع ذخیره آب، بخشی از نزولات آسمانی را در خود نگهداری میکند. خاک مانع هدر رفت آب از طریق تبخیر شده و ضمن تأمین بخشی از آب موردنیاز گیاهان و محیط زیست بهتدریج بخشی از آب را در آبخوانهای زیرزمینی ذخیره کرده تا از آن استفاده شود.
در زمان بارش باران، ذرات خاک محافظت نشده از بستر خود جداشده و همراه آب به پاییندست منتقل میشود. در این حال قدرت تخریبی سیلاب تشدید گردیده و اراضی، تأسیسات و آنچه در مسیر سیلاب قرار دارد با شدت بیشتری تخریب میشود.
پس از پایان سیل، رسوبات بهجامانده از سیلاب مسیر رودخانهها را انباشته و بگذاری آنها را کاهش داده و پلها را با مشکل مواجه میکند. این موضوع ضمن ایجاد خطر مضاعف سیل برای مجاور ین، برای لایروبی رودخانه و تنقیه پلها نیازمند هزینه سنگین و مستمر است.
بشر برای استفاده نابهنگام از آب در زمان نیاز برای مصرف آب شرب، صنعت و کشاورزی و کنترل سیلاب، سدهای زیادی در بستر رودخانهها احداث کرده است. تهنشین شدن خاکی که از مناطق بالادست همراه آب به محل سدها میرسد موجب پر شدن مخزن سدها و کاهش و اتمام عمر مفید سدها شده و هزینههای عمدهای را بر جوامع انسانی تحمیل میکند.
عوامل متعددی مانند استفاده نامناسب از روشهای کشت، بیتوجهی به کشت محصولات مناسب با هر منطقه و حوادث طبیعی، خاک را بهسوی فرسودهشدن پیش میبرد. در این حالت از میزان مواد آلی آنکه در تغذیه گیاه مؤثرند کاسته میشود، آب موجود در زیر ریشه گیاهان سریعتر تبخیر شده و گیاه برای ادامه حیات به چالش کشیده میشود.
فرسایش خاک
میانگین جهانی فرسایش خاک سالانه حدود ۱۰ تن در هکتار است و این میزان در برخی استانها سالانه در مناطق جنگلی حدود ۶ تن و در اراضی کشاورزی سالانه تا ۱۷ تن در هکتار فرسایش خاک اتفاق میافتد و میزان فرسایش خاک در اراضی شیبدار و بدون پوشش به بیش از ۳۰ تن در هکتار میرسد.
سدها
در حقیقت امروزه اراضی زراعی کم بازده با شیب بیشتر از ۱۴ درجه بهعنوان تهدیدی برای خاک و آب به شمار میروند. اراضی، تأسیسات و نقاط جمعیتی زیادی که در پای این اراضی شکلگرفتهاند، همواره در معرض سیلاب پر رسوب ناشی از بارندگی بر سطح این اراضی هستند. از سوی دیگر حجم بزرگی از خاک در بارشها به آبراههها منتقلشده و در رودخانهها و پشت سازههای تقاطعی و پلها رسوب میکند و ظرفیت آبگذری رودخانهها را کاهش داده و نیاز به لایروبی و ساماندهی رودخانهها را افزایش میدهد. در زمان سیل موجب آبگرفتگی اراضی و تأسیسات پیرامون رودخانهها میشود و نیز بخش زیادی از این رسوبات در دریاچه سدهای مخزنی و نیز پشت سدهای انحرافی رسوبکرده و با کاهش ظرفیت سدها، ضمن تأثیر منفی در برنامهریزی آبگیری و مصرف آب سدها، عمر مفید سدها را کاهش میدهند.
حفاظت از خاک
اجرای طرحهای آبخیزداری بهویژه در حاشیه روستاهای در معرض خطر، کاشت توأمان درخت و بوته در اراضی شیبدار، اجرای اصول کشاورزی حفاظتی، تراسبندی کردن مزارع، کاشت محصولاتی مانند یونجه و گیاهان دارویی که با یک سال کاشت برای چندین سال به شخم نیاز ندارند، از کارهای مهم حفاظت خاک است. با توجه به اینکه اراضی شیبداری که ازنظر اقلیمی بارندگی حدود ۵۰۰ میلیمتر در سال را شاهد هستند، لازم است گونههای گیاهی را در نظر گرفت که نیاز آبی آنها کمتر از ۵۰۰۰ مترمکعب در سال بوده و نیاز به آبیاری نداشته باشند.